රටේ දැනට ක්‍රියාත්මක දේශීය ආදායම් බදු පනත සංශෝධනය කරමින් නව බදු ව්‍යුහයක් ක්‍රියාත්මක කිරීමට ආණ්ඩුව කටයුතු කරමින් සිටී. මෙරට බදු ක්‍රමය වරින් වර සංශෝධනය කිරීමට ආණ්ඩුව පියවරගත් බව මේ වසරේදී දක්නට ලැබුණු සුවිශේෂී කරුණකි. එකතු කළ අගය මත බදු (වැට්) පසුගියදා සැප්තැම්බර් 01 වැනිදා සිට සියයට 15 දක්වා ඉහළ නැංවූවේය.

සමාජ ආරක්‍ෂණ දායක බද්ද නමින් නව බද්දක් ද පැනෙව්වේය. එහි බදු ප්‍රතිශතය සියයට 2.5 කි. ඒ සමඟ විදුලිබල, ජල ගාස්තු, ඉන්ධන මිල ගණන්ද ඉහළ ප්‍රතිශතයකින් වැඩි කළේය. මේ සියල්ලේ අවසන් ප්‍රතිඵලය වූයේ ජනතාවට දරාගත නොහැකි තරමට ජීවන වියදම ඉහළ යාමය. රටේ ක්‍රියාත්මක සුළු හා මධ්‍ය පරිමාණ කර්මාන්ත ඇතුළු බොහෝ කර්මාන්තකරුවන්ට තම ව්‍යාපාර කරගෙන යාමට නොහැකි පසුබිමක් මේ හරහා නිර්මාණය වූවේය. ආණ්ඩුව ඍජු බදු පැනවීමක් සහ ඉහළ නැංවීමක් කර තිබෙන්නේ එවැනි වාතාවරණයකය. 

මෙම බදු සංශෝධනය දෙස බලනවිට පැහැදිලිවන කාරණා කීපයකි. සාමාන්‍යයෙන් රටක බදු වර්ෂය ආරම්භ වන්නේ එකී වර්ෂයේ අප්‍රේල් 01 වැනිදා සිටය. යෝජිත බදු සංශෝධනයද මේ වසරේ අප්‍රේල් 01 වැනිදා සිට බලපවත්වන ආකාරයට යෝජනා වී තිබේ. මේ දක්වා ආදායම් බදු අය කිරීමේදී රුපියල් ලක්‍ෂ තිහක් දක්වා බදුවලින් නිදහස් කර තිබුණි. රුපියල් ලක්‍ෂ 30ත් ලක්‍ෂ 60ත් අතර ආදායම් ලබන අයට සියයට 6 ක බද්දකුත් ලක්‍ෂ 60ත් ලක්‍ෂ 90ත් අතර ආදායම් ලබන්නන්ගෙන් සියයට 12 ක බද්දකුත් මෙතෙක් අය කළේය. රුපියල් ලක්‍ෂ 90ට වැඩි වාර්ෂික ආදායමක් ලබන අයට සියයට 18 ක බද්දක්ද අය කළේය. 

එහෙත් ආණ්ඩුවේ යෝජිත බදු සංශෝධනවලින් මේ තත්ත්වය වෙනස් කර තිබේ. ඒ අනුව බදුවලින් නිදහස් ආදායම් සීමාව වාර්ෂිකව රුපියල් ලක්‍ෂ 30 සිට රුපියල් ලක්‍ෂ 12 දක්වා අඩුකර තිබේ. මෙතෙක් පැවතියේ මාසිකව රුපියල් දෙලක්‍ෂ පනස් දහසට වඩා වැඩි ආදායම් ලබන අය මත බදු පැනවීමකි. එහෙත් මෙවර මාසික ආදායම රුපියල් ලක්‍ෂය ඉක්මවා ආදායම් ලබන අයගෙන් බදු අයකර ගැනීමට යෝජනා කර තිබේ. පවත්නා උද්ධමනකාරී තත්ත්වය හමුවේ භාණ්ඩ හා සේවා මිල ගණන් විශාල වශයෙන් ඉහළ ගොස් තිබේ.

මුදලේ ක්‍රය ශක්තිය (මිලදී ගැනීමේ හැකියාව) ද බරපතළ ලෙස පිරිහී ගොසිනි. පසුගිය මාස අටක පමණ කාලයේදී මුදලේ ක්‍රය ශක්තිය සියයට 56කින් පමණ පිරිහී තිබේ. මේ වසරේ ජනවාරි මාසයේදී රුපියල් 44,000 ක් වැයකර මිලදී ගත් භාණ්ඩ දැන් මිලදී ගැනීමට රුපියල් ලක්‍ෂයකට වැඩි මුදලක් වැයවන බව එහි අර්ථයයි. මේ වසරේ ජනවාරි පැවැති මිල ගණන් හා සසඳා බලන විට ආණ්ඩුව සත්‍ය වශයෙන් බදු පනවා ඇත්තේ රුපියල් 44000 ක මාසික වියදමක් කිරීමට හැකියාව ඇති පවුල් කාණ්ඩවලින් ඉහළ පවුල් කාණ්ඩ මතය. ආණ්ඩුවේ මෑත කාලීන බදු සංශෝධනවලින් වැඩි බරක් පැටවී ඇත්තේ කාටද යන්න ඒ අනුව වටහා ගන්නට පුළුවන. 

මාසිකව රුපියල් ලක්‍ෂය ඉක්මවා ආදායම් ලබන අයගෙන් බදු අය කිරීම කාණ්ඩ හයකට බෙදා තිබේ. වාර්ෂිකව රුපියල් ලක්‍ෂ 12 ත් ලක්‍ෂ 17 ත් අතර නැතිනම් මාස හයක ආදායම රුපියල් ලක්‍ෂ 6ත් ලක්‍ෂ අටහමාරත් අතර ආදායම් ලබන අයට සියයට 6 ක බද්දක් පනවා තිබේ. වාර්ෂිකව රුපියල් ලක්‍ෂ 17ත් ලක්‍ෂ 22 ත් අතර ආදායම් ලබන අයට පනවා ඇති බද්ද සියයට 12 කි. වාර්ෂිකව රුපියල් ලක්‍ෂ 22 ත් ලක්‍ෂ 27 ත් අතර ආදායම් කාණ්ඩයට සියයට 18 ක බද්දක් පනවා තිබේ. වාර්ෂිකව රුපියල් ලක්‍ෂ 27 ත් ලක්‍ෂ 32 ත් අතර ආදායම් ලබන අයට පනවා ඇති බද්ද සියයට 24 කි. වාර්ෂික ආදායම රුපියල් ලක්‍ෂ 32 ත් ලක්‍ෂ 37 ත් අතර ආදායම් කාණ්ඩයට  පනවා ඇති බද්ද සියයට 30 කි. මුල් ලක්‍ෂ 12 හැර වාර්ෂිකව රුපියල් ලක්‍ෂ 37 කට වැඩි ආදායම් ලබන අයගෙන් සියයට 36 ක බද්දක් අයකර ගැනීමටද ආණ්ඩුව කටයුතු සම්පාදනය කර තිබේ. මේ සියල්ල පුද්ගලයන් මත පනවා ඇති ආදායම් බදුය. 

මෙයට අමතරව රටේ ව්‍යාපාරික ප්‍රජාව ඉලක්ක කරගනිමින් ඉහළ බදු අනුපාත පැනවීමට ආණ්ඩුව කටයුතු කර තිබේ. ඒ අනුව සුළු හා මධ්‍ය පරිමාණ ව්‍යාපාරික ආයතනවල ලාබය මත පනවා ඇති බදු ප්‍රතිශතය සියයට 14 සිට සියයට 30 දක්වා ඉහළ නැංවීම සුවිශේෂී තත්ත්වයකි. ඒ වගේම නිෂ්පාදන ව්‍යාපාර උපයන ලාබය මත අයකළ සියයට 18 ක බද්ද සියයට 30 දක්වාද වැඩිකර තිබේ. අපනයන ව්‍යාපාර ලාබය මත පනවා තිබූ සියයට 14 බද්ද සියයට 30 දක්වා ඉහළ ප්‍රතිශතයකින් වැඩිකිරීමද විශේෂයෙන් අවධානයට ලක්වන්නකි. මත්පැන්, දුම්කොළ, ඔට්ටු, සූදු වැනි ව්‍යාපාර මත සියයට 40 ක බද්දක් අය කිරීමට පියවර ගෙන තිබේ. ප්‍රාග්ධන ලාබ මත පනවනු ලබන බද්ද සියයට10 සිට සියයට 30 දක්වා වැඩි කිරීමක්ද දැකගත හැකිය. ඒ වගේම තොරතුරු තාක්‍ෂණ සේවා සපයන ආයතනවලට ලබාදී ඇති බදු නිදහස 2023 අප්‍රේල් 01 වැනිදා සිට ඉවත් කිරීමටද ආණ්ඩුව යෝජනා කර තිබේ.

යම් ආයතනයක ස්ථීර සේවකයන් නොවන අයෙක් එම ආයතනයේ ඉගැන්වීම, දේශන පැවැත්වීම, විභාග අධීක්‍ෂණය යනාදියට සහභාගී වී මාසයකට රුපියල් ලක්‍ෂයක ආදායමක් උපයන්නේ නම් එයින් සියයට 5ක රඳවා තබා ගැනීමේ බද්දක් යෝජනා වී තිබේ. වෛද්‍යවරු, නීතිඥයන්, ඉංජිනේරුවන්, වරලත් ගණකාධිකාරීවරු, මෘදුකාංග සංවර්ධන නිලාධාරීන්, පර් යේෂකයන් යනාදී අය යම් ආයතනයකට සේවා සැපයීමේදී උපයන මාසික ආදායම රුපියල් ලක්‍ෂයකට වැඩි නම් එයින්ද සියයට පහක් රඳවා තබා ගැනීමේ බද්දක් හැටියට අයකර ගැනීමට ආණ්ඩුව සැලසුම් කර තිබේ.

මේ සමස්ත ක්‍රියාවලිය දෙස බලන විට පැහැදිලිවන කාරණා කීපයකි. මේ බදු සංශෝධනයෙන් බලපෑම් එල්ලකරන ප්‍රධාන අංශ දෙකකි. පාරිභෝගික අංශය නැතිනම් රටේ සාමාන්‍ය ජනතාව එයින් එකකි. ව්‍යාපාරික ප්‍රජාව අනෙක් අංශයයි. රටක බදු ක්‍රමය සංශෝධනයේදී ඒ පිළිබඳ විධිමත් අධ්‍යයනයක් සිදුකළ යුතුය. එසේ නොමැතිව විවිධ බදු ප්‍රතිශත තීරණය කිරීමට දෛවඥයකුට කළ නොහැකිය.

නිසි විශ්ලේෂණයකින් පසු බදු සංශෝධනයක් විය යුතුය. එහෙත් මේ අවස්ථාව්දී ආණ්ඩුව එවන් ක්‍රියාවලියක නිරතවූ බවක් පෙනෙන්නට නැත. ලංකාවේ බදු ව්‍යුහයේ ලොකු වෙනසක් කළ යුතු බව 2017 දී ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල කියා සිටි බව අපි දනිමු. එම කාලය වන විට ලංකාවේ ඍජු බදුවල දායකත්වය සියයට 20 ක් සහ වක්‍ර බදුවල දායකත්වය සියයට 80 ක්ව තිබුණි. ඍජු බදු සියයට 40 දක්වා වැඩිකර වක්‍ර බදු සියයට 60 දක්වා අඩුකළ යුතු බව මූල්‍ය අරමුදල එදා යෝජනා කළේය.

2022 වසරට රජයේ අයවැය ඇස්තමේන්තු අනුව ඍජු බදු දායකත්වය සියයට 30 කි. වක්‍ර බදු දායකත්වය සියයට 70 දක්වා සාපේක්‍ෂ පහළ යාමක් දැකගත හැකිය. මෙවැනි පසුබිමක සහ ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල සමඟ ආණ්ඩුව ඇතිකරගෙන තිබෙන එකඟතා අනුව මෙම බදු සංශෝධන හුදෙක් එකී අරමුදලේ අවශ්‍යතා මතම සිදුවූවක්දැයි පැහැදිලි නැත. රටක බදු ක්‍රමය සංශෝධනය විධිමත් අධ්‍යයනයකින් තොරව සිදුවූවොත් ඇතිවිය හැකි අතුරු ප්‍රතිවිපාක රාශියක් තිබෙන බවද අමතක නොකළ යුතුය. 

රටක් දියුණුවන විට සිදුවන්නේ එරට ජනතාවගේ ආදායම් ක්‍රමයෙන් ඉහළ යාමය. ඍජු බදු වශයෙන් අයකර ගැනීම සිදුවන්නේ එසේ ඉහළ යන ආදායමෙන් කොටසකි. එයින් අපේක්‍ෂා කරනු ලබන්නේ ඉහළ යන ආදායමෙන් කොටසක් රජයට ලබාගෙන එය පහළ ආදායම් ලාභී පවුල්වල සුබසාධනයට යෙදවීමය. ඒ වගේම බදු ගෙවන ඉහළ ආදායම් ලාභීන් වෙනුවෙන් සේවා සැපයීමටද රජය වගබලා ගනී. ලෝකයේ සිදුවන ක්‍රියාවලිය එයයි.

රටක ප්‍රවාහන පද්ධතිය විධිමත්ව කාර්යක්‍ෂමව ක්‍රියාත්මක වේ නම්, සාධාරණ මිල ගණන් පවතී නම් ඉහළ බදු අනුපාතයක් අය කිරීමේ කිසිඳු වැරැද්දක් නැත. ඉහළ බදු ගෙවීමකින් තමන්ට ඉහළ ප්‍රතිලාභයක් ලැබෙන බවට ජනතාවට විශ්වාසයක් තිබේනම් බදු ගෙවීමට ජනතාව පැකිලෙන්නේ නැත. එහෙත් ප්‍රධාන යටිතල පහසුකම්වලින් කිසිවක් විධිමත්ව කාර්යක්‍ෂමව ලංකාවේ අපට ලැබෙන්නෙන් නැත. විදුලිය කප්පාදුව තවමත් දිනකට පැය දෙක ඉක්මවා යමින් තිබේ. දුරකතන පාවිච්චි කරන්නේ ඉහළ මිල ගණන් යටතේය.

රජයේ ප්‍රවාහන සේවා නිසි ලෙස ක්‍රියාත්මක වන්නේ නැත. අධ්‍යාපන හා සෞඛ්‍ය සේවා විධිමත්ව ක්‍රියාත්මක නොවන බව අමුතුවෙන් කිවයුතු නැත. පෞද්ගලික අධ්‍යාපනයට, ටියුෂන්වලට දරුවන් යොමුව සිටින්නේ රජයෙන් ලබාදෙන අධ්‍යාපනය නිසි ලෙස ක්‍රියාත්මක නොවන නිසාය. සෞඛ්‍ය සේවාව පිළිබඳ චෝදනා නිරතුරුවම අසන්නට තිබේ. මෙයින් පෙනෙන්නේ ජනතාවට අවශ්‍ය මූලික යටිතල පහසුකම් සැපයීමට රජය අපො​ෙහාසත් බවය. එවැනි අවධියක ඉහළ බදු ප්‍රතිශයක් ගෙවීමට නියම කිරීම සාධාරණ යැයි තර්ක කළ නොහැකිය. 

බදු පැහැර හරින විශාල පිරිසක් මේ රටේ සිටිති. මෙසේ බදු පැහැර හරින්නෝ මහා පරිමාණ ව්‍යාපාරිකයෝ සහ දේශපාලනඥයෝය. මෙසේ ගෙවීම පැහැර හරින බදු නැවත රාජ්‍ය ආදායමට එකතු කර ගැනීමට ආණ්ඩු කිසිදු පියවරක් ගන්නේ නැත. මහා පරිමාණ ව්‍යපාරිකයන්ගේ ණය කපා හැරීම, විවිධ බදු සහන දීම් යනාදිය කෙරෙන වාතාවරණයක සාමාන්‍ය ජනයාගෙන් පමණක් බදු අයකර ගැනීමට යොමුවීම රටකට යෝග්‍ය නැත. 

රටක බදු ගෙවීම ජනතාවගේ වගකීමකි. බදු අය නොකර රටක් පවත්වාගෙන යාමට නොහැක. ජනතාව ගෙවන බදු ලබාගන්නා රජය එහි වාසිය ප්‍රතිලාභ ජනතාවට ලබාදිය යුතුමය. එහෙත් මේවන විට සිදුවන්නේ රාජ්‍ය මුදල් අවභාවිතාවක් බව අපි දනිමු. අවිධිමත් සහ අනවශ්‍ය ලෙස රාජ්‍ය මුදල් භාවිත වන බවට චෝදනා බොහෝය. ඒ ආකාරයට රාජ්‍ය මුදල් භාවිත වන පරිසරයක ජනතාව බදු ගෙවිය යුතුද යන ප්‍රශ්නය පවා මතුවිය හැකිය. මෙවන් අවභාවිතා පිටුදැකීමට ක්‍රියාමාර්ග නොගෙන බදු අනුපාත ඉහළ නැංවීම සාධාරණ යැයි තර්ක කිරීමේ හැකියාවක් නැත. 

සුළු හා මධ්‍ය පරිමාණ ව්‍යාපාරිකයන්ට, අපයනය කර්මාන්තකරුවන්ට මෙම බදු අයහපත් ආකාරයෙන් බලපෑමට ඇති ඉඩකඩ වැඩිය. සුළු හා මධ්‍ය පරිමාණ කර්මාන්තකරුවෝ ලක්‍ෂ දහයක් පමණ මෙරට සිටිති. මෙයින් 9,35,000 ක් පමණ ඉතා සුළු කර්මාන්තකරුවෝය. කුඩා ව්‍යාපාර 71,000 ක් පමණ මෙරට තිබේ. මේ කාණ්ඩ දෙකේ සේවා නියුක්ත පිරිස ලක්‍ෂ තිහක් පමණය. මෙම කුඩා හා මධ්‍ය පරිමාණ කර්මාන්තකරුවන්ගේ ලාබය මත අයකළ සියයට 14 බද්ද සියයට 30 දක්වා සියයට සීයට වැඩි ප්‍රතිශතයකින් නැංවීමෙන් එම කර්මාන්ත වැසීයාමේ, අඩපණවීමේ අවදානමකට ලක්විය හැකිය. ඒ වගේම මේ ව්‍යාපාරික කටයුතු අවිධිමත් ආකාරයෙන් කිරීමට යොමුවන්නටද පුළුළුන.

අප සිටින්නේ ඩොලර් අවශ්‍ය යුගකය. එනිසා හැකිතරම් විය යුත්තේ අපනයන දිරිමත් කිරීමය. ආනයන මත බදු පනවා යම් යම් දේ කිරීමේ වරදක් නැත. එහෙත් අපනයන මත අය කෙරෙන බදු අනුපාත හැකි තරම් පහත හෙළිය යුතුය. එවැන්නක අරමුණ වන්නේ අපනයන හරහා හැකිතරම් රටට ඩොලර් ගෙන ඒමය. එහෙත් මේ බදු සංශෝධනයේදී අපනයන මත තිබූ බදු සියයට 30 දක්වා ඉහළ නංවා තිබේ. මෙවන් බදු අනුපාත හරහා අපනයන අධෛර්යවත් විය හැකිය. ඒවගේම උන්ඩියල්, හවාලා ආදී අවිධිමත් ක්‍රම හරහා අපනයන ගනුදෙනු සිදුවන වාතාවරණයක් වුව ඇති වන්නට පුළුවන. එනිසා මේ බදු සංශෝධන මූල්‍ය අරමුදලේ අවශ්‍යතාවක්ද රටේ අවශ්‍යතාවක්ද යන්න සම්බන්ධව ඇත්තේ ගැටලුවකි.

මෙරට බදු ක්‍රමය සංශෝධනය විය යුතු බව සැබෑවකි. වක්‍ර බදු අඩුකර ඍජු බදු ක්‍රමයෙන් වැඩි කළ යුතුය. එහෙත් ජනතාවගේ ආදායම් කඩා වැටෙන පසුබිමක වක්‍ර බදුත් ඍජු බදුත් වැඩිකර තිබේ. මේ වනවිටත් ලංකාවේ සාමාන්‍ය පවුලක් රුපියල් 28000 ක පමණ වක්‍ර බදු මුදලක් ගෙවමින් සිටි. එවන් යුගයක ඉහළ ඍජු බදු පැනවීමකින් ජනතාව දෙපැත්තෙන්ම මිරිකෙන තත්ත්වයක් නිර්මාණය වී තිබේ. ඍජු බදු වැඩිකරන්නේ නම් සාපේක්‍ෂව වක්‍ර බදු යම් ආකාරයකට අඩුකර භාණ්ඩ හා සේවා මිල ගණන් පහත හෙළීමෙන් ජනතාවට සහනයක් ලැබේ. එය මේ වෙලාවේ සිතා බැලිය යුතුව තිබූ කරුණකි. මෙරට ක්‍රියාත්මක බොහෝ ප්‍රතිසංස්කරණ මෙරට වුවමනාව අනුව කෙරෙන ඒවා නොවේ. විදෙස් ආයතන කියන නිසා ඒවායෙන් ගැලවීමට කෙරෙන ඒවාය. ඒ ආකාරයට සහ විවිධ පුද්ගලයන්ගේ හිතුමනාපයට කෙරෙන ප්‍රතිසංස්කරණවලින් රටට අවාසියක් විය හැකිය.

දරිද්‍රතාව ඉහළ යමින් තිබේ. එම පිරිසට පමණක් නොව මැදි ආදායම් ලබන පිරිසට පවා මේ බදු දරා ගැනීම අපහසුය. උගත් බුද්ධිමත්, දක්‍ෂතා සපිරි පිරිස මෙවන් පද්ධතියක් ඇතිවිට රට හැරයාම පවා සිදුවිය හැකිය. බදු අයකර ඒ හරහා ජනතාවට සේවා සපයන්නේ නම් ප්‍රශ්නයක් නැත. එසේ නොවන තැනක ඉහළ බදු අයකිරීමෙන් ජනතාවට වන්නේ අවාසියකි. මේ බදු සංශෝධන සිදුවූයේ රටේ අවශ්‍යතාව සහ සුදුසු වෙලාවක නොවන බවද කිව යුතුය.

සටහන - චමින්ද මුණසිංහ

පේරාදෙණිය විශ්වවිද්‍යාලයේ ආර්ථික විද්‍යා සහ සංඛ්‍යාන අධ්‍යයන අංශයේ මහාචාර්ය වසන්ත අතුකෝරල