වියලුණු කොළවලින් සෙවන කළ පුංචිම පුංචි පැල්පතෙන් එළියට ආ ගැහැනියට පෙනුණේ පසෙක තිබූ විශාල වේ හුඹස බිමට පහත් වී ඇති අයුරුය. 
පුරා සඳවල් දොළහකටත් වඩා වැඩි කාලයක් තිස්සේ උසට උසේ තිබූ හුඹස බිමටම පහත් වූයේ කෙලෙස දැයි ඒ ගැහැනියට සිතාගත නොහැකි විය. 
ඒ හුඹස පහසුවෙන් කඩා බිඳ දමන්නට පුළුවන් එකක් වූයේද නැත. වතාවක් ගෙබිම පිස දමන්නට මැටි ටිකක් සොයන්නට ඇය හුඹස බිඳින්නට උත්සාහ කළාය. එහෙත් ඒ උත්සාහය අසාර්ථක විය. 

එසේ නම් අද මේ හුඹස කඩා බිඳ දැමුවේ කවුද? 

ගැහැනිය හුඹස දෙසට ඇවිද ගියේ එලෙස සිතමිනි. 

ඉදිරියට ගත් දෙපය ආපහු ගන්නට තැත් කළත් ඒ දෙපා ඔසොවා ගන්නට නොහැකිව ගල් ගැසී තිබිණි. ඇය ඉදිරියේ හුඹස තුළටම දිව ඔබා ගෙන සිටියේ යෝධ කූඹි කන්නා ලෙස හැඳින්වෙන සත්ත්වයාය. 

මීටර් දෙකක් පමණ උසකින් යුත් මේ අපූරු සත්වයාට තිබෙන්නේ දිගැටි මුහුණකි. කටක් තිබුණත් එක දතක් වත් නැත. හැබැයි උගේ දිව නම් සෙන්ටි මීටර් තිහක් පමණ දිගය. 

මේ සතාගේ එකම ආහාරය කූඹින් සහ වේයන් බැවිනුත්, උන්ගේ හපන්නට තරම් දෙයක් නැති නිසාත් කූඹි කන්නාට දත් ලබා දී නැත. ඒ වෙනුවට මිනිත්තුවකට එකසිය පනස් වාරයක් පමණ එළියට දමන දිවෙන් වේයන් සිය ගණනක් අලවා ගෙන යළි මුව තුළට ඔබා ගත හැකිය. 

හැබැයි මේ කූඹි කන්නා මිනිසකු සමග වුවත් නොබියව සටන් කරන්නෙකි. කෝප වූ විට දෙපයින් සිටගෙන ඉදිරිපස ඇති සුදුපාට ලොමින් පිරුණ ලස්සන අත්දෙකින් සතුරා බරුගහන්නට තරම් මේ සතා එඩිතරය. යෝධ කූඹි කන්නාගෙන් පහර කා තුවාල ලැබූ අය ඕනෑ තරම් තම ගෝත්‍රය තුළ සිටින බැව් මේ ගැහැනිය දැන සිටියාය. ඇය වහාම ආපසු පැල්කොටයට රිංගා ගත්තේ තම ආරක්ෂාව වෙනුවෙනි.

 අයෝරියෝ ගෝත්‍රයට අයත් මේ මැදිවියේ ගැහැනිය පමණක් ඒ මොහොතේ පැල් කොටය තුළ සිටියාය. ඇගේ සැමියාත් පුතණුවෝත් දඩයමේ සහ මී පැණි සොයා වනයට ගොස් සිටියහ. ඇගේ දූවරුන් දියනෑම සඳහා වන මැදින් ගලා ගිය ගංගාවට ගොසිනි. එබැවින් මැදිවියේ ගැහැනිය කෝකටත් කලින් තම ආරක්ෂාව සලසා ගත්තාය. 

“අපරාදෙ අපේ මිනිස්සු අද ගෙදර හිටියනම්, දඩයම ගේ ළඟටම ඇවිත්” 

ගැහැනිය තමන්ටම කියා ගත්තාය.

කූඹි කන්නාගේ උසේ මහතේ හැටියට උගේ මස් මුළු ජනපදයටම බෙදාහදා ගන්න තරම් ප්‍රමාණවත්ය. ඇරත් හැමදාම හම්බවෙන්නේ වඳුරාගේ, පිකාරිලාගේ මස් මාංශය. කූඹි කන්නෙකුගේ මසක් දඩයමකට ලැබෙන්නේ කලාතුරකිනි. 

පැරගුවේ රාජ්‍යයට අයත් චාකෝ වන කොටසේ වාසය කරන මේ ගෝත්‍රික සමූහය ඇඳුමකට අඳින්නේ අමුඩයක් වැනි රෙදිකඩක් පමණි. ගිය සතියේ ඔබට මුණ ගැස්වූ හුවෝරානි ගෝත්‍රිකයන් සහමුලින්ම නිරුවතින් සිටියත් මේ අයෝරියෝ ගෝත්‍රිකයන් ඊට වඩා චුට්ටක් ශිෂ්ටය. ඔවුන් තම යටිකය විතරක් වසා ගත්තේ ඒ නිසාය. 

චාකෝ යනු ඇමේසන් වන මැද පිහිටි වියළි වනාන්තරයකි. 

පැරගුවේ මෙන්ම බොලිවියාවට අයත් වූ මේ චාකෝ වන රජදහන වසරේ එක්තරා කාලයක දැඩි වියළි බවින් යුතුය. එම නිසාදෝ අයෝරියෝලා වැඩි කොටසක් වාසය කරන්නේ චාකෝ වනාන්තරයේය. 

හැබැයි එකම ස්ථානයේ නොවේ. 

අපි ගම්මාන තනාගෙන සිටින අයුරින් අයෝරියෝලාට ද විවිධ ජනපද තිබේ. මේ ජනපද සියල්ලෙහිම ජීවත් වන අයෝරියාලාගේ මුළු ගණන පන් දහස් හයසියකට වඩා වැඩි නොවේ. ඉන් තුන් දහසක් බොලිවියාවට අයත් වෙද්දි පැරගුවේ රාජ්‍යයට අයත් වෙන්නේ දෙදහස් හයසීයක් තරම් පිරිසකි. 

අයෝරියෝ යන වචනයෙහි තේරුම සැබෑ මිනිස්සු යන්නයි. යෝධ කූඹි කන්නා ජගුවරයා, ටේපරයා, ඇනකොණ්ඩා වැනි බිහිසුණු වන සතුන් අතරේ කිසිම ආරක්ෂාවක් නැති පුංචිම පුංචි පැල් කොටයක වෙසෙන අයෝරියාලා ඇත්තටම සැබෑම මිනිස්සුය. එනිසාම ඔවුනට අයෝරියෝ නම කදිමට ගැළපෙයි. 
පායන කාලයටත් වැසි කාලයටත් මොවුන්ගේ එදිනෙදා ජීවිත රටාවන් වෙනස් වෙයි. පායන කාලයට මොවුන් ජිවත් වන්නේ දඩයමෙන් සහ මී පැණි එකතු කිරීමෙනි. ඌරු විශේෂයට අයත් වන පිකාරියෝ මෙන්ම තරමක මස තිබෙන කුරුලු වර්ගද වඳුරන් ද දඩයම් කර ගන්නා මොවුන් මී පැණි වලටත් මී වද වලටත් දක්වන්නේ පෙරේතකමකි. 

මී පැණි කඩන්නට රූස්ස ගස්වල පවා බඩ ගා යන මොවුහු එම ගස්වල තිබෙන ඉදුණු පලතුරු ද  ගිජුකමෙන් ගිල දමති. 

හැබැයි වැහි කාලයට මේ දින චරියාව ගත කරන්නට ලැබෙන්නේ නැත. පළමුවැනි කාරණය මහ වැස්සේ මී වද කඩන්න ගස් බඩගාන්න බැරි කමය. අනෙක් අතට මහ වැස්සේ සතුන් දඩයමද පහසු නොවේ. එනිසා අයෝරියෝලා කරන්නේ වැස්සට ඉදිමෙන ගංගාවලට ගොස් මාළු මරා ගැනීමය. 

ඇමේසන් ගංගාවල මීටරයක් තරම් දිග ඇරපයිමා නම් මිරිදිය මත්ස්‍ය විශේෂයක් ජීවත් වෙති. මේ ඇරපයිමාවකු මරා ගත් විට පවුලක බඩගින්නට පිළියමක් සොයා ගත හැකිය ඇරපයිමා හැරුණු විට පිරන්හා, රෝස ඩොල්පින් වැනි මත්ස්‍ය විශේෂද චාකෝ වනාන්තරය තුළ පිහිටි ගංගාවල වාසය කරති. තම අත ඇති දුන්නෙන් විද මේ මත්ස්‍යයකු මරා ගන්නා අයෝරියෝ ගෝත්‍රිකයෝ ඒ ආහාරය රැගෙන සතුටින් තම පැල් කොටයට රිංගා ගනිති. ඊළඟට මත්ස්‍යයා උයා පිහාගෙන පවුලම එක්ව බුදින්නට පටන් ගනිති. 

අදක් මිස හෙටක් නැති අයෝරියෝ ගෝත්‍රිකයන්ගේ ජීවිතය අතිශයින්ම සැහැල්ලු ය. 

උදේ පාන්දර අරුණැල්ල පතිත වන විටම අවදිව එදිනෙදා ජීවිතය අරඹන අයෝරියෝලා එකට එකතු වී දඩයමේ යති. 

මොවුන්ගේ එදිනෙදා ජීවිතය ගැන නොඑසේ නම් රිද්ම රටාව ගැන සොයා බැලුවේ චාකෝ වනාන්තරයට රිංගා ගත් ගවේෂකයන්ය. එහෙත් එම  ගවේෂණ චාරිකා ලෙහෙසි පහසු ඒවා වූයේ නැත. පිටස්තර ලෝකයෙන් මොකෙක් හෝ මිනිසෙක් තම ගෝත්‍රයට අයත් භූමි භාගයට ඇතුළු වුවහොත් අයෝරියෝ ගෝත්‍රිකයන්ට දැනුණේ ප්‍රබල සතුරෙකු තමන්ට වින කරන්න පැමිණියා සේ ය. 

එවිට ඔවුන් කරන්නේ ඔවුන් සතු ප්‍රබලතම අවිය වන විෂ පෙවූ ඊතලයක් අරගෙන සතුරාට හොරෙන් ලුහුබැඳීමය. ඒ සඳහා ඔවුනට පිහිට වන්නේ වනාන්තරයයි. 

ගොදුරු සතුන් පසුපස රහසේ ලුහුබැඳීමෙන් ලද පන්නරය නිසාම මිනිස් සතුරන්ට හොරෙන් උන් පසුපස ලුහුබඳින්නට මොවුනට සහජ හැකියාවක් තිබේ. 
ඒ හොරගල් ඇහිලීම නතර වන්නේ සතුරාගේ කිට්ටුවටම පැමිණීමෙන් අනතුරුවය.

වහා ක්‍රියාත්මක වන අයෝරියෝලා තම ඊතල වරුෂාව සතුරු මිනිස් කණ්ඩායම වෙත එල්ල කරන්නේ ඔවුන්ට හිතන්නවත් කාලයක් ඉතිරි නොකරමිනි.
ඇතැම් ගවේෂක කණ්ඩායම් අයෝරියෝලාගේ ලෝකයට සමීප වන්නේ හෙලිකොප්ටර්වලිනි. කොහොමටවත් පළමුව කිසිම ගවේෂකයෙක් මේ ගෝත්‍රිකයන් අතරට පා තබන්නේ නැත. හෙලිකොප්ටරයකින් උඩින් යමින් ඔවුහු මේ ගෝත්‍රිකයන් ගැන සොයා බලති. ගුවනේ සිට පින්තූර ගනිති. එවැනි අවස්ථාවන්හිදී ගෝත්‍රිකයන් කරන්නේ තම ඊතල මානාගෙන හෙලිකොප්ටරය ලුහුබැඳීමය. හැකි සෑම විටම එය බිම දමන්නට ඊතල මුදාහරිති. 

එහෙත් ගවේෂකයෝ මේ ගෝත්‍රිකයන් මෙල්ල කරගනු පිණිස ගෝත්‍රිකයන්ට විවිධ තෑගි බෝග බිමට හෙළති. 

තෑගිවලට වහ වැටෙන මොවුන් ඊළඟට ඊතල බිම දමා හෙලිකොප්ටරය පිටිපස දුවන්නේ තෑගි අහුලාගන්නටය. 

මේ අයුරින් උපක්‍රමශීලී ලෙස තමන් ගෝත්‍රිකයන්ගේ සතුරන් නොව මිතුරන් බව ඒත්තු ගැන්වීමෙන් අනතුරුව ගෝත්‍රිකයන්ගේ ලෝකයට දෙපා තැබීම ගවේෂකයන්ගේ පුරුද්දය. 

මේ අයුරින් අයෝරියෝලා අතරට ගවේෂක කණ්ඩායමක් පාතැබුවේ 1720 තරම් අතීතයේදීය. ඒ මේ ගෝත්‍රිකයන් වෙත දෙවියන්ගේ පණිවිඩය රැගෙන ගිය ආගම් ප්‍රචාරක පිරිසකි. 

එහෙත් එවර ඔවුන්ගේ ප්‍රයත්නය සාර්ථක වූයේ නැත. ඉන්පසුව ක්‍රිස්තියානි මිෂනාරීහු 1940 දී යළි අයෝරියෝලා වෙත ආගමේ පණිවිඩය රැගෙන ගියෝය. හැබැයි ඔවුන් පළමුව ගියේ බොලීවියාවේ වන මැද වෙසෙන උතුරු දිග කණ්ඩායම වෙතය. පැරගුවේ හි වෙසෙන දකුණු දිග කණ්ඩායම වෙත ගියේ ඉන් පසුවය. ඔවුහු අයෝරියෝලාට ගව පාලනය කියා දුන් අතර ගවයන් ඇති දැඩි කරන ගොවිපොළවල් ද හඳුන්වා දුන්හ. 

කෙසේ හෝ වේවා මෙම මුහුවීම් නිසා අයෝරියෝලාගේ සංස්කෘතිය සහ සමාජ සිරිත් විරිත් පිළිබඳ හැදෑරීමට අවස්ථා උදා විය. 

මොවුන්ද විනෝදකාමී මිනිස් කොට්ඨාසයකි. එනිසාම ඔවුන්ගේ කටවල්වලින් සිංදුවක් නොකියැවෙන මොහොතක් නැති තරම්ය. 

බඩකට පිරෙන්න ආහාරයක් ලැබෙන ඕනෑම රාත්‍රියකදී මොවුන් නටන්නට ගයන්නට සූදානම්ය. 

හෙටක් ගැන බරක් නැති බැවින් ඔවුනට ඕනෑ තරම් සිංදු කියන්නටත් හිත පුරා විනෝද වෙන්නටත් පුළුවන!

මොවුන් වනචාරීන් වුවත්, තිරිසනුන්ට වඩා සාරධර්ම ගරු කරන ගෝත්‍රයකි. මොවුන්ගේ විවාහ චාරිත්‍ර වාරිත්‍ර ද තිබේ. තම ගෝත්‍රයෙන්ම විවාහ කර ගන්නා අතර, ඔවුන්ගේ අඹු සැමි සබඳතා පවතින්නේ එසේ විවාහ කර ගන්නා පුද්ගලයා සමග පමණකි. 

එහෙත් ඕනෑම සමාජයක සේම මේ ගෝත්‍රිකයන් අතර ද “නාහෙට නාහන” එවුන් ද සිටිති. 

අයෝරියෝ ගෝත්‍රිකයන් අතර දක්නට ලැබෙන එක්තරා පුරුද්දක් ඇඟ හිරි වට්ටවන සුලුය. 

කිසියම් කාන්තාවක අවජාතක දරුවකු බිහි කළහොත් ඒ මොහොතේම දඬුවම් පැමිණ වේ. හැබැයි ඒ දඬුවම හිමි වන්නේ නොපනත්කම් කළ අම්මාට නොවේ. හයක් හතරක් නොතේරෙන දරුවාටය. ඒ නොදරුවාට ලැබෙන දඬුවම පණ පිටින් වළ දැමීමය. 

මෙබඳු චාරිත්‍රයක් තිබීමෙන් පැහැදිලි වන්නේ අයෝරියෝලා වනචාරීන් වුවත් පවුල යන සංකල්පය මොවුනතරත් පැවතීමය. 

එහෙත් මේ වන විට අයෝරියෝලාගේ සාම්ප්‍රදායික සමාජ ජීවිතයේ හර පද්ධති සිඳී බිඳී ගොස්ය. එසේ වීමට හේතුව ඔවුන් බාහිර දියුණු යැයි සම්මත සමාජය සමග සබඳතා ඇති කර ගැනීමය. මේ ගෝත්‍රිකයන් දැක බලා ගන්නට යන සංචාරකයන්ගෙන් හිඟාකෑම මෙන්ම ගණිකා වෘත්තියේ යෙදීමද අද අයෝරියෝලා ඉගෙන ගෙන සිටිති. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස අයෝරියෝ ගෝත්‍රය තුළට එයි.අයි.වී. සම්ප්‍රේෂණය වී තිබේ. 

අයෝරියෝලා වනගතව සිටින තාක් කල් ඔවුහු නිරෝගීව ජීවත් වූහ. එහෙත් පිටස්තර ලෝකයත් සමග සම්බන්ධවීමත් සමග ඔවුන්ගේ වනගත ජීවිතයටද විවිධ ලෙඩ රෝග පැමිණියේය සුදු මිනිස්සුන්ගේ ලෙඩ ලෙසින් මේ ලෙඩ කන්දරාව හඳුන්වන්නට යෙදුණේ ඒ නිසාය. 

සුදු මිනිසුන්ගේ ලෙඩ රෝග අතර ප්‍රචලිතම රෝගය හෙම්බිරිස්සාව සහ උණය. වසූරිය, කහඋණ, කැස්ස, මැලේරියාව වැනි රෝගද සුදු මිනිසුන් සමග සබඳතා ඇති කර ගැනීමෙන් පසුව අයෝරියාලාට විපත් කළ ලෙඩ රෝගය. මේ ලෙඩ රෝග නිසා වසරකට අහිමි වන ජීවිත ගණන සියයකට කිට්ටුය. 

වන මැද වෙසෙන අනෙකුත් ගෝත්‍රිකයන්ට පමණක් බයේ සිටි අයෝරියෝ ගෝත්‍රිකයන්ට දැන් මේ සුදු මිනිසුනගේ ලෙඩ රෝගවලට ද බයවන්නට සිදුව තිබේ. 

වන මැද වෙසෙන විවිධ ගෝත්‍රිකයෝ උන්හිටිගමන් අයෝරියෝ ගෝත්‍රිකයන් වෙත කඩා වදිති. ඔවුන් මෙසේ පැමිණෙන්නේ “ගෑනු” සොයන්නටය. තම ගෝත්‍රිකයන්ට අවශ්‍ය තරම් ගෑනු නොසිටින විට යාබද ගෝත්‍රයකට කඩා පැන පිරිමින් මරා ගෑනුන් තම ගෝත්‍රය කරා රැගෙන යෑම චිරාත් කාලයක සිට වන මැද සිදුවෙන නොපනත්කමකි. ගෑනු නැතිව මිනිසුන්ට ජීවිතයක් නැති බවට හොඳම උදාහරණය මෙය යැයි මම කල්පනා කරමි.