ජනාධිපති ගෝඨාභය රාජපක්‍ෂ මහතා විසින් පසුගිය මාර්තු 2 වැනිදා පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවන ලද අතර මැතිවරණය අප්‍රේල් 25 දින පැවැත්වීමට නියමිතව තිබුණේය. එහෙත්, මාර්තු 11 දින පළමු කොවිඩ්-19 ආසාදිතයා වාර්තා වීමෙන් අනතුරුව උද්ගත වූ තත්ත්වය හමුවේ, ඡන්දය දින නියමයක් නොමැතිව කල්දැමීමට සිදුවිය.

කෙසේ වුවද, මහ මැතිවරණය ලබන ජූනි 20 දින පැවැත්වීමට මැතිවරණ කොමිසම මේ වන විට තීරණය කර තිබේ. මේ අතර, කොරෝනා වසංගතය මුළුමනින්ම පහව නැති පසුබිමක් තුළ, ඡන්ද විමසීම සඳහා විද්‍යුත් ක්‍රමවේදයක් භාවිත කිරීම පිළිබඳ කථිකාවක් දියත්ව ඇත්තේය.

ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීම සඳහා දැනට භාවිත කෙරෙන ක්‍රමවේදය වෙනුවට විද්‍යුත් ඡන්ද ක්‍රමයක් හඳුන්වා දෙන්නේ නම්, රජයට විශාල මුදලක් ඉතිරි කරගත හැකි බව, මැතිවරණ කොමිසමේ සභාපති මහින්ද දේශප්‍රිය මහතාද මීට පෙර කිහිප වතාවක් අවධාරණය කොට තිබුණේය. ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමට විද්‍යුත් යන්ත්‍රයක් භාවිත කිරීමෙන්, මුද්‍රිත ඡන්ද පත්‍රිකා, ඡන්ද පෙට්ටි යනාදිය සඳහා යන වියදම ඉතිරි වන අතරම, ඡන්ද ගණන් කිරීම සඳහා වැයවන ශ්‍රමය සහ කාලය ද අවම කරගත හැකි බව මැතිවරණ කොමිසමේ සභාපතිවරයා මීට පෙර පෙන්වා දී තිබුණේය.

ඉලෙක්ට්‍රොනික ඡන්ද ප්‍රකාශන යන්ත්‍රයක් ද ඇතුළුව නවීන තාක්‍ෂණික උපකරණ මැතිවරණ ක්‍රියාදාමය සඳහා නිසි පරිදි භාවිත කිරීමෙන් අත්කරගත හැකි වාසි බොහොමයක් වන බව විශේෂඥයන්ගේ පිළිගැනීමය. විශේෂයෙන්, නිදහස් හා සාධාරණ මැතිවරණයක් සහතික කිරීම සඳහා නවීන තාක්‍ෂණය ආධාර කරගත හැකි බව ලෝපුරා විශේෂඥයන් බොහොමයකගේ පිළිගැනීම වන්නේය. මේ සම්බන්ධයෙන්, මිලියන 814ක ඡන්දදායකයන් පිරිසක් සිටින, ලෝකයේ විශාලතම ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රාජ්‍යය ලෙස සැලකෙන අසල්වැසි ඉන්දියාවෙන් අපට උගත හැකි පාඩම් බොහොමයක් ඇත්තේය.

ඡන්දදායකයන් ලියාපදිංචි කිරීමේ සිට මැතිවරණ ප්‍රචාරණ කටයුතු නිරීක්‍ෂණය සහ නියාමනය මෙන්ම, මැතිවරණ දිනයේ ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමේ සිට අවසාන ප්‍රතිඵලය නිවේදනය කිරීම දක්වා වූ සෑම අදියරකදීම, අද ඉන්දියාවේ නවීන තාක්‍ෂණික උපකරණ භාවිත කරනු ලැබේ.

මැතිවරණ සඳහාම විශේෂයෙන් නිෂ්පාදනය කරන ලද, “විද්‍යුත් ඡන්ද ප්‍රකාශන යන්ත්‍රය” (Electronic Voting Machine) නමින් හැඳින්වෙන කැල්කියුලේටරයකට සමාන කුඩා ඩිජිටල් උපකරණයක්, 2004 වසරේ සිට ඉන්දියාවේ සියලු මැතිවරණවලදී භාවිත කෙරේ. ඉන්දියානු රජය යටතේ පවතින, සීමාසහිත භාරත් ඉලෙක්ට්‍රොනික සමාගම සහ සීමාසහිත ඉන්දියානු ඉලෙක්ට්‍රොනික කර්මාන්තායතනය යන ආයතන දෙක විසින් මෙම ඉලෙක්ට්‍රොනික ඡන්ද ප්‍රකාශන යන්ත්‍රය නිෂ්පාදනය කරනු ලබන අතර, ආයතන දෙකෙහිම නිෂ්පාදන හැම අතකින්ම එකිනෙකට සමාන බව කියැවේ. තවද, 2014 පැවති ඉන්දීය මහ මැතිවරණයේදී ඡන්ද මධ්‍යස්ථාන 930,000කදී මෙම කුඩා ඡන්ද විමසීමේ උපකරණ මිලියන 1.4ක් භාවිත කළ බව වාර්තා වේ.

මෙම ඉන්දීය විද්‍යුත් ඡන්ද ප්‍රකාශන යන්ත්‍රය එකිනෙකට සම්බන්ධ වූ ඒකක දෙකකින් යුක්ත වන අතර, එකක් ඡන්දදායකයා විසින් ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීම සඳහාද (Voting Unit) අනෙක මැතිවරණ නිලධාරීන් විසින් ඡන්ද ගණන් කිරීම හා නියාමනය සඳහා ද (Control Unit) භාවිත කරනු ලැබේ.

කුඩා මයික්‍රෝ චිපයක් උපකරණය තුළ සවිකර තිබෙනාතර, ඡන්දදායකයා බොත්තමක් ඔබා ඡන්දය ප්‍රකාශ කළ විට එය ඒ මොහොතේම මයික්‍රෝ චිපය තුළ සටහන් වේ. අනතුරුව එම දත්ත පාලන ඒකකයට ගලා ගොස් එහි ගබඩා කෙරේ. මේ සියල්ල කෙරෙන්නේ උපකරණය තුළ අඩංගු පරිගණක මෘදුකාංගයක ආධාරයෙනි.

තවමත් විදුලිය නොමැති ඉන්දියාවේ ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවලදී බැටරිවලින් ක්‍රියාකරන ඡන්ද ප්‍රකාශන යන්ත්‍ර භාවිත කරන අතර, විදුලිය විසන්ධි වූ විටෙක හෝ බැටරි ක්‍රියා විරහිත වූ අවස්ථාවක යන්ත්‍රයේ ගබඩා කෙරුණු දත්ත යළි ලබාගැනීමට මෘදුකාංගයට හැකියාවක් ඇත. 2004 සිට මේ දක්වා වූ කාලය තුළ, මෙම කුඩා ඡන්ද මැෂින්වල හැකියාව හා විශ්වාසනීයත්වය පිළිබඳ පැමිණිලි ගණනාවක්ම ඉන්දීය ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය වෙත ඉදිරිපත් කෙරුණද, ඒ සෑම අවස්ථාවකදීම අධිකරණයේ තීන්දුව වූයේ මෙම උපකරණ දෝෂ රහිත බවයි.

මහජන ඡන්ද විමසීම්වලදී මුල්ම වරට පරිගණක තාක්‍ෂණය යොදාගෙන ඇත්තේ, 1960 තරම් වූ ඈතකදී ඇමෙරිකා එක්සත් ජනපදයේය. ඒ කාලයේ පැවති කොම්පියුටර් සඳහා සිදුරු විදින ලද කාඩ්පත් යොදාගත් ආකාරයටම, ඡන්ද පත්‍රිකාවේ අදාළ අපේක්‍ෂකයාට ඉදිරියෙන් වූ ස්ථානය සිදුරු කොට භාවිත කොට ඇත.

1964 පැවති ඇමෙරිකානු ජනාධිපතිවරණයේදී ප්‍රාන්ත 7ක (සියලුම ප්‍රාන්තවල නොවේ) මෙම ක්‍රමය භාවිත කොට ඇත. වර්තමානයේ ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීම සඳහා පරිගණක තාක්‍ෂණය යොදා ගැනීමේ ප්‍රධාන ක්‍රමවේද තුනක් දක්නට ලැබෙනාතර, යටකී පරිදි ඉන්දියාවේ මෙන්ම බ්‍රසීලයේ ද දක්නට ලැබෙන ඉලෙක්ට්‍රොනික ඡන්ද ප්‍රකාශන යන්ත්‍ර භාවිතය ඉන් පළමුවැන්නයි.

දෙවැනි ක්‍රමවේදය වන්නේ මුද්‍රිත ඡන්ද පත්‍රිකාව ඡන්දදායකයා විසින් සලකුණු කිරීමෙන් පසුව එය ස්කෑන් කොට ඩිජිටල්කරණයට ලක්කිරීමයි. මෙම තාක්‍ෂණය දැනටත් බොහෝ රටවල, බහුවරණ ප්‍රශ්නවලින් සමන්විත පොදු විභාගවල පිළිතුරුපත් ඇගයීමේදී භාවිත කෙරේ. මෙහිදී ඡන්දදායකයා සිය සුපුරුදු ඡන්ද පත්‍රිකාවේ කතිරය (හෝ වෙනත් සලකුණක්) යෙදීමෙන් පසුව එය සාමාන්‍ය ස්කෑන් යන්ත්‍රයක ආධාරයෙන් ස්කෑන් කොට සටහන් කරගනු ලැබේ. අනතුරුව ඡන්ද ගණන් කිරීම සඳහා පරිගණක මෘදුකාංගයක් උපයෝගී කරගනු ලැබේ.

තුන්වැනි ක්‍රමවේදය වන්නේ අන්තර්ජාලය හරහා ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමයි. පැරණි සෝවියට් සමූහාණ්ඩු සංගමයට අයත්ව තිබූ නැගෙනහිර යුරෝපීය රටක් වන එස්තෝනියාවේ මෙම ක්‍රමය බහුලව භාවිත කෙරෙන අතර, ඒ සඳහා එස්තෝනියානුවන්ගේ ජාතික හැඳුනුම්පතට මයික්‍රෝ චිපයක් ඇතුල් කොට ඇත. එම චිපය තුළ අඩංගු මෘදුකාංගයට අදාළ පුද්ගලයා හඳුනා ගැනීමේ හැකියාවක් තිබෙනාතර, ලෝකයේ ඕනෑම ස්ථානයක සිට අන්තර්ජාලයට ඇතුළු වී සිය ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමේ අවස්ථාව එස්තෝනියානුවන්ට දැන් හිමිව ඇත. එස්තෝනියාවේ පමණක් නොව එංගලන්තය, ස්විස්ටර්ලන්තය වැනි රටවල ද ජනමත විචාරණ පැවැත්වීමේදී මෙම ක්‍රමය යොදාගනු ලැබේ.

යටකී පරිදි, මැතිවරණ ක්‍රියාදාමය තුළ මෙයාකාරයට නවීන තාක්‍ෂණික මෙවලම් නිසි පරිදි යොදා ගැනීමෙන් අත්කර ගත හැකි වාසි බොහොමයක් වන බව විශේෂඥයන්ගේ පිළිගැනීම වෙයි. එකී වාසි අතර මුල් තැනට එන්නේ තාක්‍ෂණයේ උදව්වෙන් ඡන්දය සඳහා වැය වන කාලය සහ මුදල් ඉතිරි කරගැනීමට හැකි වීමයි.

නිදසුනක් ලෙස, 2010 වසරේ බ්‍රසීලයේ පැවති ජනාධිපතිවරණයට ඡන්දදායකයන් මිලියන 130කට නොඅඩු පිරිසක් සහභාගී වූ අතර, ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීම අවසන් වී මිනිත්තු 75ක් තරම් වූ කෙටි කාලයක් තුළ අවසාන ප්‍රතිඵලය නිවේදනය කරනු ලැබීය. ඒ අන්කිසි හේතුවක් නිසා නොව, බ්‍රසීලයේ භාවිත කෙරෙන (ඉන්දියාවට සමාන) විද්‍යුත් ඡන්ද ප්‍රකාශන යන්ත්‍රයට පින්සිදු වන්නටය.

එමතුද නොව, මෙම යන්ත්‍ර නිෂ්පාදනය සඳහා කෙරෙන මූලික ආයෝජනය, ඒවායේ ආයුකාලය තුළ ඡන්ද පැවැත්වීම සඳහා වැය කෙරෙන මුළු පිරිවැයෙන් 25% ක් පමණ වන බව ගණන් බලා ඇත.

ඉලෙක්ට්‍රොනික ඡන්ද ප්‍රකාශන යන්ත්‍ර නොමැතිව, 2004ට පෙරාතුව ඉන්දියාවේ අවසන් වරට පැවති මැතිවරණයේදී ඡන්ද පත්‍රිකා මුද්‍රණය සඳහා කඩදාසි ටොන් 8000ක් පමණ අවශ්‍ය වූ අතර, එය දළ වශයෙන් වැඩුණු ගස් 120,000ක් කපා දැමීමට සමානය. ඒ අනුව බලනා විට, ඡන්ද විමසීම් සඳහා ඉලෙක්ට්‍රොනික උපකරණ භාවිතය මූල්‍යමය වශයෙන් වාසිදායක වනවා පමණක් නොව පරිසරයට හිතකර ද වන්නේය.

තවද, විද්‍යුත් ඡන්ද ප්‍රකාශන යන්ත්‍ර භාවිතයේදී අමතර වියදමකින් තොරව අපේක්‍ෂකයන්ගේ ඡායාරූප යොදා ගැනීමට ද අවස්ථාව සැලසෙන අතර, විවිධ ආබාධවලින් පෙළෙන අයට ද සාක්‍ෂරතාව අඩු අයට ද පහසුවෙන් ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමට හැකිවීම තවත් වාසියකි. එමෙන්ම දැනුවත්ව හෝ නොදැනුවත්ව ඡන්දදායකයන් විසින් වැරදි ලෙස ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීම මෙම උපකරණය මගින් පහසුවෙන්ම වළක්වා ගත හැකිය. මේ නිසා ඉන්දියාවේ මෙන්ම බ්‍රසීලයේද මෑතකදී පැවැත්වුණු මැතිවරණවලදී ප්‍රතික්‍ෂේප වන (නැතහොත් අවලංගු වන) ඡන්ද ප්‍රමාණය නැත්තටම නැතිව ගොස් තිබේ.

කෙසේ වුවද, ඡන්ද විමසීම් සඳහා පරිගණක තාක්‍ෂණය උදව් කරගැනීම පිළිබඳ එතරම් කැමැත්තක් නොදක්වන විශාල පිරිසක් ද ලෝකයේ බොහෝ රටවල සිටිති. ඒ සඳහා ඔවුන් ඉදිරිපත් කරන ප්‍රධාන තර්කයක් වන්නේ, ඡන්ද පෙත්සමක් ඉදිරිපත් වූ මොහොතක මුළු ක්‍රියාවලිය යළි පරීක්‍ෂා කිරීමට ඇති අපහසුතාවයි.

බොහෝ රටවල දැනට බලපැවැත්වෙන මැතිවරණ නීතිවලට අනුව ලිඛිත සාක්‍ෂි අවශ්‍ය වීම නිසා තත්ත්වය තවත් බරපතළය. මේ සඳහා විසඳුමක් ලෙස, ඡන්දය ප්‍රකාශ කළ පසු ඒ බව සනාථ කිරීමට ඡන්දදායකයාට කිසියම් කුවිතාන්සියක් ලබාදීමට යෝජනා වී ඇතත්, විද්‍යුත් ඡන්ද ප්‍රකාශන යන්ත්‍ර වෙනුවට ඉහත කී ඡන්ද පත්‍රිකා ස්කෑන් කිරීමේ ක්‍රමවේදය වඩා ඵලදායී බව පෙනෙන්නට ඇත. මුද්‍රිත ඡන්ද පත්‍රිකා ස්කෑන් කිරීමේ ක්‍රමය තුළ ලිඛිත සාක්‍ෂි ඉතිරි වන අතරම ඡන්ද වීමසීම සඳහා වැයවන කාලය ද බෙහෙවින් අඩුකර ගත හැකිය.

අනෙක් අතට, මැතිවරණ ක්‍රියාදාමයට නවීන තාක්‍ෂණය හඳුන්වාදීමේදී එය අදියරෙන් අදියර, ක්‍රමයෙන් කළ යුතු බව බොහෝ විශේෂඥයන්ගේ අදහසය. එහි මුල්ම පියවර ලෙස, ශ්‍රී ලංකාවේ ද ක්‍රියාත්මක කළ පරිදි ඡන්දදායක ලැයිස්තුව පරිගණක ගතකළ හැකිය.

ඒ මගින් අප රටේද, එකවර දෙතුන් පොළක ලියාපදිංචි වී සිටි ඡන්දදායකයන් විශාල පිරිසක් සොයා ගැනීමට හැකි විය. ඊළග පියවර විය යුත්තේ රටට වඩාත් ගැළපෙන ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමේ යාන්ත්‍රික (ඉලෙක්ට්‍රොනික) ක්‍රමවේදය තෝරා ගැනීමයි. මෙහිලා, යටකී පරිදි, ඡන්ද පත්‍රිකා ස්කෑන් කිරීමේ ක්‍රමවේදය වඩා සුදුසු බව අපගේ අදහස වන්නේය.

එම ක්‍රමය තරමක් වියදම් වැඩි එකක් වුවද, ඒ හරහා මැතිවරණ ක්‍රියාවලිය පිළිබඳ විශ්වාසනීයත්වය තහවුරු කරගත හැකි බව අපගේ අදහසය.

කෙසේ වුවද, මැතිවරණ ක්‍රියාවලිය සම්පූර්ණයෙන්ම ස්වාධීන ආයතනයක් බවට පත්කිරීම මේ හැම දෙයකටම වඩා වැදගත්ය. ඉන්දියාවේ මෙන්ම බ්‍රසීලයේ ද ඉලෙක්ට්‍රොනික ඡන්ද ප්‍රකාශන යන්ත්‍ර ජනතාවගේ පිළිගැනීමට ලක්ව තිබෙන්නේ ඒ රටවල ක්‍රියාත්මක ඡන්ද ක්‍රමය පිළිබඳ ජනතාව තුළ ඇති විශ්වාසය නිසාය.

ඒ අනුව බලන විට, ලබන ජූනි 20 වැනිදා පැවැත්වීමට නියමිත පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණය සඳහා විද්‍යුත් ක්‍රමවේදයක් යොදාගැනීමට ඇති ඉඩකඩ සීමිතය.

ඌව වෙල්ලස්ස විශ්වවිද්‍යාලයේ උපකුලපති

මහාචාර්ය ජයන්ත ලාල් රත්නසේකර