සාර් අධිරාජ පාලනය පෙරළා දමා පොදු ජනතාවගේ රජයක් පිහිටුවීමේ ක්‍රියාවලිය ලෙස 1917 දී සිදු වූ රුසියානු විප්ලවය ලෙස ඉතා කෙටියෙන් හඳුන්වා දිය හැකි ය. ඊට වඩා තරමක් දීර්ඝ ලෙස කිවහොත් 'රුසියානු විප්ලවය යනු 1917 දී ආරම්භ වූ රුසියානු අධිරාජ්‍යයේ දේශපාලන හා සමාජීය වෙනස්වීම්වල කාල පරිච්ඡේදයකි. මේ කාල පරිච්ඡේදය තුළ රුසියාව සිය රාජාණ්ඩුව අහෝසි කර සමාජවාදී ආණ්ඩු ක්‍රමයකට පිළිපන්නේ අනුප්‍රාප්තික විප්ලව දෙකකින් සහ ලේ වැකි සිවිල් යුද්ධයකින් පසුවය.'

ඉතින් මේ විප්ලවය හෙවත් මහා වෙනස්කම කරන්නට එරට ලේඛක ප්‍රජාව ගිනි පුළිඟු ඇති කිරීම සහ ඇවිළවීම ප්‍රබල ලෙස, බරපතළ ලෙස සහ සාධනීය ලෙස පවත්වා ගිය බව ඇත්තකි. නවකතා ද ඒ අතර වෙයි. විප්ලවයට පන්නරය දුන් නවකතා අතර ප්‍රමුඛ ලෙස ගැනෙන්නේ මක්සිම් ගෝර්කිගේ 'අම්මා' ය. එහෙත් තවත් ලේඛකයෝද ඊට උර දුන්හ. මේ හේතුව නිසා සාර් පාලනය යටතේ ඇතැමුන්ට ජීවිතයෙන් පවා වන්දි ගෙවන්නට සිදු විය. දොස්තොයෙව්ස්කි මරණයෙන් ගැලවී ඇත්තේ නූලෙනි. පසුව ඔහු සයිබීරියාවට පිටුවාහල් කරන ලදී. වී. කර්ලෙන්කො එසේ දඬුවම් ලැබූ තවත් ලේඛකයෙකි. 

තුර්ගේනෙව් ඒ කියන පුළිඟු ඇති කිරීම සහ ඇවිළවීම ගැන මේ පොතේ පසුවදනෙන් ගත් උධෘතයකි මේ:

'රුසියානු විප්ලවීය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයේ නායකයන් වන නිකුලායි වෙර්නිෂෙව්ස්කි සහ නිකොලායි දබ්‍රරලයෙව් ඉතා සමීප ලෙස දැන සිටි තුර්ගේනෙව් එවක ලන්ඩන් වල පදිංචිව සිටි ප්‍රමුඛ විප්ලවවාදියකු වන අලෙක්සාන්දර් ග්‍රීට්සෙන් සමග ද මිතුදම් පැවැත්වීය. මව්බිමේ දුක ඔහුගේ පෞද්ගලික වේදනාව විය. එසේ වුවද ඔහු ගොවි විප්ලවයක් කෙරෙහි විශ්වාසය නොතැබී ය. ස්වකීය ස්ථාවරය අනුව තුර්ගේනෙව් ලිබරල් අනුක්‍රමවාදියෙක් (serialist)විය.එහෙත් ගත්කරුවකු ලෙස තුර්ගේනෙව්ගේ ශක්තිය රැඳී තිබුණේ "අසමාන සමාජයික හැඟීම" අනුවය. යථාර්ථයේ ගැඹුරු හැඟීමක් ඔහුට තිබෙන බව බිලීන්ස්කි පෙන්වා දුන්නේය. දබ්‍රලයෙව්, තුර්ගේනෙව් ගැන මෙසේ ලියුවේය. "සමාජයීය විඥානය තුළට කා වදින නව අවශ්‍යතා සහ නව අදහස් ඔහු ඉක්මනින් දැනගත්තේ ය. සිය නිර්මාණශීලී කෘති මගින් ඔහු අපැහැදිලි ලෙස පැන නැගී සමාජයේ කැලඹීමට පත් කිරීමට ගන්නා ප්‍රශ්න ගැන සාමාන්‍ය ලෙස අවධානය යොමු කළේය." 1850 දශකයේ රුසියාවේ පුරෝගාමීන්ගේ නව ආකෘතියක් සකස් වන්නට විය. රුසියාවේ සමාජ ක්‍රමය වෙනස් කිරීමේ නාමයෙන් තීරණාත්මක ලෙස සටන් වැදීමේ අභිප්‍රායයෙන් සිටි ඔවුහු සමාජයේ ප්‍රධාන බලවේගය බවට පත්වූහ. සියුම් හැඟීමෙන් යුත් කලාකාරයකු වූ තුර්ගේනෙව් නව කාලීන වීරයාගේ උපත සටහන් කොට එය මවාපෑමට පරිශ්‍රම දැරීය. 'පියවරු සහ පුත්තු'  නවකතාවේ ප්‍රධාන වීරයා වනුයේ වෛද්‍ය ශිෂ්‍ය යෙව්ගිනි බසාරෝව් ය. ඔහු පොදු ජනතාව අතරින් උපන්නෙකි. තම පියා වෛද්‍යවරයකු වුවත්, "මගේ සීයා ගොවිතැන් කළා"යි ඔහු කියන්නේ ගර්වයෙනි. බසාරොව් ශ්‍රමකාමියෙකි, ක්‍රියාශීලී මිනිහෙකි,  තම යුගයේ මූලික ප්‍රශ්නය විසඳාලන්නට නොහැකි වූ පියවරුන් වෙනුවෙන් පැමිණි නව පරපුරේ නියෝජිතයෙකි."

නවකතාවේ බසාරෝව් හැඳින්වෙන්නේ nihilist යනුවෙනි. මේ තේරුම ශුන්‍යවාදියා යනුයි. තුර්ගේනෙව් එය පැරණි දේ ඉවතලන්නා, ලෝකායතවාදියා, විප්ලවවාදියා යන අරුතින් ගනියි. බසාරෝව් කවරාකාර කෙනෙක් දැයි එක් ලිපියක තුර්ගේනෙව්  මෙසේ විග්‍රහ කරයි. 

"ඔහු නිහිලිස්ට් ලෙස හඳුන්වතිනම් විප්ලවවාදයකු ලෙස ගිණිය යුතුය" මෙය නවකතාවෙහි කෙළින් ම සඳහන් කිරීමට තුර්ගේනෙව්ට බාධා තිබිණ. එහෙත් එකල පාඨකයා ඉඟිකිරීම් අනුව එය පහසුවෙන් වටහා ගත්තේය.'

*

Fathers and Sons (සමහර විට Fathers and Children යනුවෙන් ද දැකිය හැකි ය) යනු ඉවාන් සර්ගෙයෙවිච් තුර්ගේනෙව් (1818 - 1883) නම් රුසියානු ලේඛකයාවිසින්  1861 දී රුසියානු බසින් රචිත (Отцы и дети - ‘ඔට්සි ඉ ඩෙටි’) නම් නවකතාවේ ඉංගිරිසි පරිවර්තනයයි.

තුර්ගේනෙව් නිර්මාණකරණයට එළැඹෙන විට රුසියාවේ ප‍්‍රමුඛ පෙළේ ලේඛකයන් වූයේ පුෂ්කින්, සහ ගොගොල් ඇතුළු කිහිප දෙනෙකු පමණි. ගොන්චරොව්, ලෙර්මන්තොව්, දොස්තොයෙව්ස්කි සහ ටෝල්ස්තෝයි සමකාලීන සමානයෝ වූහ. 1838 සිට 1841 දක්වා කාලය තුළ ඔහු ජර්මනියේ බර්ලින් සරසවියේ සිය ශාස්ත‍්‍රපති උපාධිය සඳහා හැදෑරී ය. මෙ සමයේ ගොතේ ප‍්‍රමුඛ ජර්මානු ලේඛකයන්ගේ කෘතිවලටත් හේගල්ගේ දර්ශනයටත් ඔහු වශී වූ බව සඳහන් ය.

තුර්ගේනෙව් ප‍්‍රසිද්ධියට පත් වූයේ රුඩින් නම් නවකතාව ලිවීමෙන් පසුව ය. ඉනික්බිති ඔහු මේ නිර්මාණය ද ඇතුළුව තවත් නවකතා හයක්, කෙටි නවකතා දහයක්, නාට්‍ය දහයක් සහ කෙටිකතා එකතුවක් ද රචනා කළේ ය. 'ගැදියෙන් ලියූ පැදි' නම් වෙනස් ආකාර කෘතියක් ද ඔහු විසින් එළි දක්වන ලද බව සඳහන් ය. 'පියවරු සහ පුත්තු' ඔහු නවකතාකරුවකු ලෙස ඉහළට ඔසොවා තැබූ කෘතිය සේ ගැනේ.

මේ නවකතාවේ ප‍්‍රධාන චරිතය වනුයේ යෙව්ගිනි බසාරොව් නම් තරුණයෙකි. හමුදාවේ විශ‍්‍රාමලත් වෛද්‍යවරයකුගේ පුත‍්‍රයකු වන බසාරෝව් ස්වාභාවික විද්‍යා උපාධිධරයකු වන අතර දැන් වෛද්‍ය ශිෂ්‍යයෙකි. ඔහු සිය මිතුරු අර්කාදි සමග ඔහුගේ ගමට යයි. අර්කාදිගේ පියා වන නිකොලායි පෙත්රොවිච් කිර්සනොව් ඉඩම් හිමියෙක් වන නමුත් එතරම් ධනවතකු නොවේ. ඔහුගේ වතුයාය හැඳින්වෙනුයේ මරීනා නමිනි. ඔහුගේ සහෝදරයා වන අවිවාහක පැවෙල් පෙත්රොවිච් කිර්සනොව් නමැති විශ‍්‍රාමික හමුදා නිලධාරියා ද ඔහු සමග එකම නිවසේ වෙසෙයි. නිකොලායිගේ බිරිඳ එනම් අර්කාදිගේ මව මියැදිලා ය. නිකොලායි මේ වන විට තම නැසීගිය සේවිකාවකගේ තරුණ දියණිය වන ෆෙනිච්කා සිය අනියම් බිරින්දෑ ලෙස තබා ගෙන සිටියි. ඒ තරුණියට ඔහුට දාව එක් අවුරුදු වියැති පුතෙක් ද වෙයි.

කතාව ඇරඹෙන්නේ නිකොලායි, අර්කාදි එන තෙක් මරීනා සිට සැතපුම් 15ක් පමණ එපිටින් පිහිටි අතරමග තානායමක රැඳී සිටින විස්තරයකිනි. 

බසාරොව්, පෙත්රොවිච්ලාගේ වතුයාය පුරා ඇවිදිමින් පරිසරය අධ්‍යයනය කරයි. විද්‍යාව පමණක් සත්‍යය වශයෙන් පිළිගන්නා වෙනත් සමාජමය සංසිද්ධි සහ සිරිත් විරිත් යනාදිය විවේචනයට භාජනය කරන ශුන්‍යවාදියෙකි,  ඔහු.   සාමාන්‍ය පුද්ගලයකුට වඩා වෙනස් ඔහුගේ ඇතැම් වැඩ විශේෂයෙන් ම ගරු කටයුතු දේවලට සහ පුද්ගලයන්ට ගරු සරුවක් නොදැක්වීම සේවකයන්ට සහ හාම්පුතුන්ට සමානාකාරයෙන් සැලකීම වැනි දෑ අර්කාදිගේ මහප්පා වන පාවෙල්ට රුස්සන්නේ නැත. මේ නිසා ඔවුන් අතර වාද විවාද ඇතිවෙයි. 

'කවුද ඒ හාදයා?'පාවෙල් පෙත්‍රොවිච් ඇසීය.

'අර්කාදිගේ යාළුවා. ඔහු නම් කියන්නේ ඉතා දක්ෂ හාදයෙක් කියලයි'

මිනිහත් අපිත් එක්ක නවතින්නද යන්නේ?'

'ඔව්'

 'ඔව්. ඇයි ඉතින්?' 

පාවෙල් පෙත්‍රොවිච් සිය ඇඟිලි තුඩුවලින් මේසයට තට්ටු කරන්නට විය.

' මම හිතන්නෙ අරකාදී බැමිවලින් මිදිලා.' පාවෙල් කීය. '

'මට සන්තෝෂයි මිනිහා ආපසු ඒම ගැන'

***

'හරි පුදුම හාදයෙක්නේ උඹේ ලොකු තාත්තා'

බසාරෝව් සිය දිගු කබායෙන් සැරසී, කොට පයිප්පයක් උරමින් අර්කාදිගේ ඇඳ අසල වාඩි වෙමින් කීය. 'මේ හද්ද පිටිසර ඔය ජේත්තු ඔක්කොම පිස්සු වැඩ. අනික නියපොතු. ඒවා ප්‍රදර්ශනයකට තියන්න පුළුවන්.'

'ඇත්තටම, උඹ දන්නෑ, මිනිහ ඒ කාලේ සමාජයේ සිංහරාජයෙක් වගෙයි.  මම දවසක මිනිහගේ කතන්දරේ කියන්නම්කෝ. උඹ දන්නවද මිනිහා පුදුම හැඩකාරයා ඉතින් ගෑනු මිනිහ ගැන පිස්සු වැටිල තමයි හිටියෙ' අර්කාදි පිළිතුරු දුන්නේ ය.

'හෝ! මට තේරෙනව එහෙනම් පරණ පුරුද්දටයි මේ. ඒත් මෙහෙ වශී කරගන්න කෙනෙක් නෑනේ. අනේ පව්. මම මිනිහගේ අර පුදුමාකාර කරපටිය දිහා බලාගෙනයි හිටියෙ. ඒක ලෑල්ලක් වගේ තදයි. අනික අර දිලිසෙන්න රැවුල බාල තිබුන හැටි. උඹ හිතන්නැද්ද ඒක මහ විකාරයක් කියලා, අරකාදි නිකුලායෙව්?'

'ඔව්. මම එහෙම නැතෙයි කියන්නේ නෑ. ඒත් එයා ඇත්තෙන්ම හොඳ මිනිහෙක්'

'මිනිහා යල් පැනපු කෙනෙක්. නමුත් උඹේ තාත්තා හොඳ මනුස්සයෙක්. ඒත් එයා කවි කියන එකෙන් ඇති පලේ මොකක්ද? මම හිතන්නේ නෑ ඔහු ගොවිතැන ගැනත් හුඟක් දන්නවා ඇති කියලා, ඒත් හොඳ මනුස්සයෙක්'

'මගේ තාත්තා නියම මිනිහෙක්'

'උඹට තේරුණාද තාත්තා ටිකක් සබකෝලය තියෙන කෙනෙක් බව'

'හරි පුදුම වැඩක් මේ වැඩිහිටි චමත්කාරවාදියෝ...'

***

අර්කාදි සහ බසාරෝව් වෙන් වෙන් ව ෆෙනිච්කා හඳුනා ගනිති. ෆෙනිච්කාගේ දරුවාට අසනීපයක් වැළඳුණු විටෙක ඔහු සුවපත් කිරීමෙන් බසාරොව් ෆෙනිච්කාගේ සිත දිනා ගනියි.

මෙලෙස තරුණයෝ දෙදෙන නොබෝ දිනක් මරීනා හි රැඳී සිටිති. මේ අතර ඔවුහු සාදයක දී නුදුරු ව පිහිටි එවැනි ම වත්තක වෙසෙන ආන්නා සර්ගෙයෙව්නා ඔදින්ත්සෝවා නම් වැන්දඹු තරුණ කුලාංගනාවක් හඳුනා ගනිති. ඇය විදේශවල සංචාරය කොට ඇති නෙක පුරුෂයන් හා සබඳකම් පවත්වන දැකුම්කලු කතකි. බසාරොව් සහ අර්කාදි නිතිපතා ඇය වෙත එළැඹෙන්නට පුරුදු වෙති. බසාරොව්ගේ දර්ශනය ඇයට ප්‍රිය වෙයි. ඔවුහු දෙදෙනා ම ආන්නා සර්ගෙයෙව්නා ළමාතැනීට රහසින් ආලය කරති. මේ අතර ඇයගේ බාල නැගණිය වන කාත්යා, අර්කාදිගේ සිත් පැහැර ගනියි. තමා ආන්නා සර්ගෙයෙව්නාට ආලය කරන බව බසාරොව් ඇයට කියයි. එහෙත් ඇය එය පිළිකෙව් කරන්නී සරදමිනි.

ඉන්පසු තරුණයෝ දෙදෙන මරීනා වෙතින් නික්ම බසාරොව්ගේ නිවෙස වෙත යති. එහි ඔවුන්ට කලක් රැඳී සිටින්නට සිත් නොදේ. මන්දයත් ඔවුන්ට ඔදින්ත්සෝවා සොහොයුරියන් නිතර සිහිපත් වන හෙයිනි. ඒ නිසා පෙරළා මරිනා වෙත පැමිණෙන ඔවුහු නැවත ඔදින්ත්සෝවා මැඳුර වෙත එළැඹෙති. බසාරොව්, ආන්නා සර්ගෙයෙව්නාගෙන් නැවත ප‍්‍රතික්‍ෂෙපය ලබයි. ඇය අර්කාදිට ඇලූම් කරයි. එහෙත් මේ තරුණයා සිය බාල සහෝදරයකු නොහොත් බෑනා කෙනෙකු මෙනි'යි ඒ ඒක්කම ඇයට සිතෙයි. අර්කාදි කෙමෙන් නැගණි කාත්යා සමග පෙම් සබඳතාවක් ගොඩ නගා ගනියි. එයට වැඩිමල් සොහොයුරියගේ ආශීර්වාදය ලැබේ. මේ වනවිට ඔදින්ත්සෝවා මැඳුර වෙත යාමෙන් බසාරොව් හැකිතාක් වැළැකී සිටියි.

අර්කාදි තනිව බැහැර ගිය දිනෙක බසාරොව් මරීනා හි දරුවා සුරතල් කරමින් සිට එක්වර ම ෆෙනිච්කාගේ මුව සිප ගනියි. දුර සිට බලා සිටින පාවෙල් මෙය දකියි. පවුලේ ගෞරවය වෙනුවෙන් ඔහු බසාරොව් ද්වන්ධ සටනකට කැඳවයි. මෙහි දී පාවෙල්ට තුවාල වෙයි. මේ සිද්ධියෙන් පසු බසාරොව්ට මරීනාව හැර පියා යන්නට සිදුවෙයි. ඊට පෙර ඔහු අන්නා සර්ගෙයෙව්නා හමුව ඇගෙන් සමුගනියි. ගමට යන ඔහු එහි දී ගත කරන්නේ සන්තාපවත් දිවියකි. නොබෝ දිනෙකින් ම සන්නිපාත උණ වැළැඳී ඔහු මරුමුවට පත් වේ. කාත්යා ආවාහ කැර ගන්නා අර්කාදි වතුයායේ පාලනය සියතට ගනියි. නිකොලායිගේ සහ ෆෙනිච්කාගේ විවාහය ලියාපදිංචි කොට දරුවාගේ උපතට සුජාතභාවයක් ලබා දෙන්නට ඔහු කටයුතු කරයි. පාවෙල් විදෙස් ගත වෙයි.

තුර්ගේනෙව් මේ කෘතියෙන් ඉදිරිපත් කරන්නේ පරම්පරා ගැටුමයි. අලුත් උගත් පරම්පරාව සිටින්නේ සිය පූර්වගාමී පරම්පරාව නොසලකා හරිමිනි. එය ඔවුන්ගේ සන්තාපයට හේතු වෙයි. පාවෙල් සහ බසාරොව් අතර ඇතිවන ගැටුම ඊට උදාහරණයකි. බසාරොව් සැමවිට ම පාවෙල්ගේ ජේත්තුකාර ස්වරූපය උපහාසයට ලක්කරන අතර ඔහුගේ මතවලට පහර ගසයි. 

තුර්ගේනෙව්ගේ සමයේ රුසියාවේ පැතිර ගිය ශුන්‍යතාවාදය Nihilism මේ කෘතිය පුරා හුයක් සේ දිවෙයි. කිසිවක් නොමැත යන අරුත් ඇති nihil නම් ලතින් වචනයෙන් ව්‍යුත්පන්න වූ මෙ පදය සියලු බලාධිකාර ප‍්‍රතික්‍ෂෙප කිරීම යන්න හඟවයි. එවකට රුසියාවේ පැවැති නැගෙනහිර  ඕර්තොඩොක්ස් පල්ලියට හා නිලධාරිවාදයට එරෙහිව නැගීසිටි කණ්ඩායමක් තමන් හැඳින්වීම සඳහා ‘නිහිලිස්ට්’ යන්න මුලින් ම භාවිත කළ බව සඳහන් ය. මේ කෘතියේ එන යෙව්ගිනි බසාරොව් තමා ශුන්‍යතාවාදියකු ලෙස හඳුන්වා ගනියි. එතෙක් ප‍්‍රතිසංස්කරණ සඳහා අරගල කළ සරසවි සිසුන් වැන්නවුන් අතර පමණක් භාවිත ‘නිහිලිස්ට්’ සහ ‘නිහිලිස්ම්’ යන පද ‘ඔට්සි ඉ ඩෙටි’ නිකුත් වීමෙන් පසුව පොදු ජනතාව අතර ද පතළ බව විශ්වකෝශවල දැක්වේ. 1881 දී දෙවැනි ඇලෙක්සැන්ඩර් සාර් අධිරාජයා ඝාතනය නිහිලිස්ට්වරුන්ගේ වැඩක් ලෙස සැලකේ. 

Fathers and Sons පියසේන මානිල්ගම මහතා විසින් සිංහලට පරිවර්තනය කරන ලදුව ‘පියවරු සහ පුත්තු’ නමින් පළමුව මොස්කව් ප‍්‍රගති ප‍්‍රකාශන මන්දිරය විසින් සහ පසුව ශ්‍රී ලංකාවේ කුරුලු පොත් විසින් ද පළ කරනු ලැබ තිබේ.