සිවිල් සේවා නිලධරයකු වූ යාකොව් පෙට්රොවිච් ගොල්යාඩ්කින් දිගු නින්දකට පසු ව පිබිදුණේ උදෑසන අටේ කණිසමට මඳ වේලාවකට පෙර දී ය. ඈනුම් ඇර, ඇඟමැලි කඩා අතපය දිගහැර අවසානයේ ඔහු තම දෑස මුළුමණින්ම විවර කළේ ය. කෙසේ වුව ද තමා තවමත් නින්දේ පසු වන්නේ ද නැතහොත් අවදියෙන් සිටින්නේ ද යන්නත්, තමා අවට සිදු වෙමින් පවතින්නේ යථාර්ථ ලෝකයේ යම් කිසිවක් ද නැතහොත්, ඒ තමා දකින ව්‍යාකූල සිහිනවල අඛණ්ඩ දර්ශනයක් ද යන්නත් ස්ථිර වශයෙන් වටහා නොගත් මිනිසකු මෙන් ඔහු තවත් මිනිත්තු කිහිපයක් සිරුර නොසොල්වා සයනයේ වැතිර සිටියේ ය. එහෙත් ඉතා ඉක්මනින් ම ගොල්යාඩ්කින් මහතාගේ පසිඳුරෝ තමන්ගේ හුරු පුරුදු හැඟීම් ඉතා පැහැදිලි ව හා සුවිශේෂ කොට වටහා ගන්නට වූහ. තම කුඩා කාමරයේ අඳුරු කොළ පැහැයෙන් යුක්ත, දුම් බැඳුණු, ධූලි වැකුණු බිත්ති ද, මැහෝගනී ලීයෙන් කළ තමාගේ ඇඳුම් දමන ලාච්චු අල්මාරිය ද, රන් පැහැය ආලේප කළ මේසය ද, කොළ පැහැති තුඩා මල් වැටුණු රත් පැහැති ඉටි රෙද්දකින් වසා තිබුණු තුර්කි දිවානය ද, අවසන් වශයෙන් පෙර දින රැයේ කලබලයෙන් ඉවත් කොට  සෝපාව මත ගොඩ ගසා තිබුණු තම ඇඳුම් යනාදිය ද යන මේ සියල්ල යළිත් ඔහුට හුරු පුරුදු දෑ ලෙස පෙනෙන්නට විය. අවසානයේ සරත් සමයේ අඳුරු දිනය ජනෙල් කවුළුවේ අපැහැදිලි වීදුරු අතරින් එබිකම් කළේ  කෙතරම් පුළුටු මුහුණකින් හා නෝක්කාඩු ලෙසින් ද යත් තමා මේ සිටින්නේ කිසියම් දුර බැහැර පෙදෙසක නොව සාන්ත පීටර්ස්බර්ග් පුරවරයේ හෙවත් අගනුවර ෂෙට්සිලාවොච්නි නම් වූ වීථියේ පිහිටි ගම්භීර පෙනුමක් ඇති, විසල් ගොඩනැගිල්ලක, හතරවන මහලේ තමාට අයත් මහල් නිවෙසේ බව ඔහුට පසක් විය. මේ වැදගත් සොයා ගැනීමෙන් පසුව, ඒ අලුත් වටහා ගැනීමෙන් ළතැවිල්ලට පත් වූ සෙයින් ගොල්යාඩ්කින් තෙමේ දෑස් පියා ගත්තේ තවත් මිනිත්තුවකට හෝ නින්ද ආපසු කැඳවා ගැනීමේ අභිලාෂයෙන් මෙනි. එහෙත් සැණෙකින් ඔහු ඇ‌ඳ මතින් පැන්නේ ය. ඇතැම්විට මේ දක්වා පිළිවෙළකට තැන්පත් නොවූ ව්‍යාකූල කල්පනා යම් කිසි අදහසක් වටා සැරිසරමින් පැවැතියේ නම් අවසානයේ ඒ අදහස කවරක් දැයි අහම්බෙන් සොයා ගත්තාක් වැනි ව ය.'

ගොල්යාඩ්කින් අන්න ඒ වාගේ කෙනෙකි. එහෙත් ඔහු දැන් අන්දමන්ද වි සිටී. මන්දයත් තමා වැනි ම තවත් කෙනෙක්, සමරූපියෙක්, දෙවැන්නෙක් හෙවත් ද්විත්වයෙක් සිටින හෙයිනි. ඒ සමරූපියා තමා පලවා හැර තමාගේ තැන ගන්නට කැස කවමින් සිටින හෙයිනි.

මේ සම්භාව්‍ය රුසියානු ගත්කරු පියෙදෝර් දොස්තොයෙව්ස්කි (1821 - 1881) විසින් 1846 දී රුසියානු බසින් ලියන ලද  Dvoynik: Peterburgskaya poema  නම් කෙටි නවකතාවයි. සිංහලෙන් අප කියවන 'සමරූපියා' යනු එහි ඉංගිරිසි පරිවර්තනය වන The Double  හි සිංහල පරිවර්තනයයි.

19 වැනි සියවසේ අඳුරු රුසියානු සමාජයේ දේශපාලනය හා ජන ජීවිතය ගැන විග‍්‍රහාත්මක නවකතා කිහිපයක් ම නිර්මාණය කළ දොස්තොයෙව්ස්කි සිය අනුප‍්‍රාප්තිකයන්ට සාහිත්‍යයේ නව ඉසව් කරා මග පෙන් වූ ප‍්‍රමුඛ රුසියානු ලේඛකයකු ලෙස සැලකේ. 1846 දී සිය ප‍්‍රථම නවකතාව වූ Poor Folk  පළ වූ වහාම ලේඛකයකු ලෙස කීර්තියට පත් ඔහු එම වසරේ ම මේ කෘතිය ලියා පළ කළේ ය. මෙහි රුසියානු නාමයේ අරුත ‘දෙදෙනෙක් : පීටර්ස්බර්ග් නුවර කවි’ යනුයි. මේවාට අමතරව තවත් නවකතා 15 සහ කෙටිකතා 20 ලියා පළ කළ දොස්තොයෙව්ස්කි වඩා ප‍්‍රකට වන්නේ සිය අපරාධය සහ  දඬුවම  (The Crime and the Punishment)  සහ කරමසෝ සහෝදරයෝ (The Brothers Karamazov)    යන දීර්ඝ නවකතාද්වය නිසා ය. 

දොස්තොයෙව්ස්කි රුසියානු සාහිත්‍යයේ ස්වර්ණමය අවධියේ (Golden Age) ලේඛකයෙකි. ස්වර්ණමය අවදිය ලෙස සැලකෙන්නේ සාමාන්‍යයෙන් 19 වැනි සියවසයි. වසිලි ෂුකොව්ස්කි (1783 - 1852) සිට මක්සිම් ගෝර්කි (1868 - 1936) දක්වා ලේඛකයෝ මේ කාණ්ඩයට අයත් වෙති. ඊට අයත් අනෙක් රුසියානු ලේඛකයන් වනුයේ (උපත අනුව පිළිවෙළින්) පුෂ්කින්, ගොන්චාරොව්, ලෙර්මන්තොව්, ගොගොල්, තුර්ගිනියෙව්, තෝල්ස්තෝයි,  සහ චෙකොව් ය. දොස්තොයෙව්ස්කි ඉහත සඳහන් ෂුකොව්ස්කි හැර අන් සියලු ලේඛකයන්ගේ සමකාලිනයෙකි. මේ සියලු ලේඛකයෝ රැස් වළල්ලක් සහිත වූවෝය. ඔවුහු එකිනෙකාට දෙවැනි නොවූහ.

බ්‍රිටැනිකා විශ්ව කෝෂයට අනුව අදටත් ලොව ශ්‍රේෂ්ඨතම නවකතාකරුවන් අතර ඔහුට මුල් පෙලේ අසුනක් හිමි ය. ඔහුගේ නවකතා සියල්ලම පාහේ මහඟු බලපෑම් ඇති කළ ඒවා ය.

දොස්තොයෙව්ස්කිගේ කෘති බොහොමයක් සිංහලට පරිවර්තනය වී ඇති නිසා ඔහු අපට අමුත්තෙක් නොවේ.

'සමරූපියා' පරිවර්තක ආනන්ද අමරසිරි මෙහි පෙර වදනේ තබන මේ සටහනෙන් කර්තෘ වන දොස්තොයෙව්ස්කි සහ ප‍්‍රධාන චරිතය වන ගොල්යාඩ්කින් අතර සම්බන්ධය මෙසේ වටහා ගත හැකි ය.

'ගොල්යාඩ්කින්ගේ අනෙක් චරිතය හෙවත් සමරූපියා ඔහුගේ ශරීරයෙන් පීට වී ඔහු සේවය කළ දෙපාර්තමේන්තුවට ගොස් ඔහු වෙනුවට වැඩෙහි යෙදි සිටිය ද කිසිවකුට ඔහුගේ මුහුණ බලන්නට ඉඩ හසරක් නොමැති හෙයින් ඔහු හඳුනා නොගනියි.

දොස්තොයෙව්ස්කි වෙත ද ද්විත්ව චරිත ලක්ෂණ පැවැති බව ඔහුගේ චරිත කතාව ලියූවන්ගේ අදහස වී ඇත. ඔහුගේ පියා මුහුණ දුන් ඛෙදජනක කෘර මරණයත්, ඔහු මරණීය දණ්ඩනයට නියම විමත් යන කරුණු පසුකාලීන ව ඔහුගේ චරිතය දෙකඩ කරවන්නට හේතු විය. බරපතළ ස්නායු රෝගයකින් පීඩා වින්ද දොස්තොයෙව්ස්කි තම පුද්ගල චරිතය  බිඳී විසිරී යනු නොදී එක්තැන් කළ අතර තමා නිර්මාණය කළ චරිතවල ඒ ගති ලක්ෂණ ප්‍රතිනිර්මාණය කළේ ය. වර්සිලොව් ස්ටැව්රොගින් (The Demons), ඉවාන් කර්මසොව් (The Brothers Karamazov ), ගොල්යාඩ්කින් එවැනි චරිත ලෙස දැක්විය හැකි ය.

වර්ෂ 1839 දී ඒවක අටළොස් වියැති වූ දොස්තොයෙව්ස්කි සිය සොහොයුරු මිඛායෙල්ට මෙසේ ලීවේ ය: "මිනිසා වූ කලී අබිරහසකි! ඔබ ඔබේ මුළු ජීවිත කාලය ම මිනිසා නම් අබිරහස විසඳන්නට ගත කළේ වුව, ඒ ඔබගේ කාලය අපතේ යැවීමක් ලෙස නොසැලකිය යුතුය. ඔබ මෙසේ කිව යුතු ය: මම මේ අබිරහස විසඳීමේ ලා ප්‍රොත්සාහී වී සිටිමි. මන්දයත් මට මිනිසකු වන්නට ඇවැසි බැවිනි" '

මේ කෘතියේ ප‍්‍රධාන චරිතය නොහොත් දොස්තොයෙව්ස්කි හඳුන්වන පරිදි ‘අප වීරයා’ වන ඉහත සඳහන්  යාකොව් පෙට්රොවිච් ගොල්යාඩ්කින් නමැති රජයේ ලිපිකරුවා, තම අනන්‍යතාව සිය කාර්යාල සගයින් විසින් පැහැර ගනු ලබනු ඇත’යි නිරන්තර සංකාවෙන් පෙළෙන්නෙකි. ඔහුට අනුව ඔහු වැනි ව ම පෙනි සිටින අන්‍යයෙක් සිටියි. ඒ අනෙක් පුද්ගලයා සමග ඔහු මනෝමය වශයෙන් කරන යුද්ධය මෙහි මුඛ්‍ය තේමාවයි. ඉතාම සරල වශයෙන් කියන්නේ නම් මෙය භින්නෝන්මාදය පිළිබඳ කතන්දරයකි.

අනෙකකු නොහොත් ද්විත්වයකු නොහොත් තමන්ට සමාන තවත් අයකු පිළිබඳ සංකල්පය බොහෝ ජාතීන්ගේ ජන ප‍්‍රවාදවල දැක්වෙන්නකි. මේවා සොබා දහම ඉක්මැවූ (supernatural)  නැතහොත් අතින්ද්‍රීය (paranormal) අවස්ථා ලෙස සැලකේ. සමහර සමාජගත විශ්වාසයකට අනුව කෙනෙකුගේ මරණය ළං වූවිට ඔහුගේ ද්විත්වයා පෙනි සිටියි. 

මේ නවකතාව නිකොලායි ගොගොල් (1809 - 1852) විසින් රචිත ‘මළ ආත්ම’ කෘතියෙන් ලද අනුප‍්‍රාණයෙන් රචනා කරන ලදැයි විචාරක මතයක් වෙයි. මේ කෘතියේ උප සිරස ලෙස යොදා ඇති ‘ : පීටර්ස්බර්ග් කවියක්’ යන්න එයට උදාහරණ ලෙස දැක්වේ. ව්ලැදිමීර් නබකොව් සිය ‘රුසියානු සාහිත්‍යය ගැන විමසුමක්’ නමැති කෘතියේ පෙන්වා දෙන්නේ එහි ගොගොල්ගේ ම ‘හිම කබාය’ නම් කෙටි කතාවෙන් ලද ආභාසය දැකිය හැකි බවයි. 

සිය මනසේ ක්‍රියාත්මක වන මේ දරුණු සාංකාකූල ස්වභාවය නිසා ගොල්යාඩ්කින් සැමවිට වැඩ වරද්දා ගනී. ඔහු කියන්නේ තමන්ට කියන්නට අවශ්‍ය දේ නොවේ. කරන්නේ තමන් ඒ අවස්ථාවේ කළ යුතු දේ නොවේ. මේ නිසා ඔහු සිය කාර්යාලයීය ප‍්‍රධානියාගේ දෝෂ දර්ශනයට මෙන් ම සමානයන්ගේ අවඥාවට ද නිතර ලක්වෙයි. ඔහු සැම විටම සිටින්නේ නන්නත්තාර වූ ස්වභාවයෙනි. කාර්යාලයට යන මග පවා ඔහුට වැරදෙයි. කාර්යාලයයට එන්නේ ඔහු නොව ඔහුගේ ද්විත්වයා ය.

ඔහු ස්ථීර වශයෙන්ම තෙතබරිත වී සිත් වූ පරිද්දෙන් කුණු කසළවලින් ඉහින් කනින් නෑවී සිටියේ ය. "ඒත් ඉතින්  ඕවා ඔහොම තමයි. හැම දෙයක් ම මට විරුද්ධ කුමන්ත‍්‍රණයට එක් වෙලා. අනෙක් අතට මම බලාපොරොත්තු වුණු අවසානයට දැන් ඇවිත් වාගෙයි." සත්‍ය වශයෙන් ම ගොල්යාඩ්කින් මහතා ඒ වනවිට ද තමාගේ අරමුණ වෙත ළං වෙමින් සිටියේ ය. රජයේ දැවැන්ත ගොඩනැගිල්ල අඳුරු කුටියක් ලෙසින් ඒ වන විටත් මඳක් දුරින් ඡායා මාත‍්‍ර වශයෙන් මතු වී පෙනෙන්නට විය. "නවතිනවා!" ඔහු එසේ කල්පනා කළේ ය. "මම මේ කොහේ ද යන්නේ ? මොනවාද මට මෙහේ කරන්න පුළුවන්? හොඳයි හිතමු මම ඒ හාදයා ඉන්න තැන හොයා ගත්තා කියලා. ඒ අතරවාරයේ පෙට්රුෂ්කා උත්තරයක් ඇරගෙන මෙලාකටත් ඇවිත් ඉන්න පුළුවන්. මම නිකම් මගේ වටිනා කාලය අපතේ යවනවා. හරි, ඒකට කමක් නෑ. මට තවමත් මේ වැඩේ එකලාසයක් කර ගන්න පුළුවන්. ඇත්තටම මම ගිහිල්ලා වහරමියෙව් මුණ ගැහෙන්න  ඕනෑ නැද්ද? නැහැ සත්තකින්ම නැහැ.! නැහැ. ඒකයි මගේ ගති සොබාව.  ඕනෑකමින් හරි නැතුව හරි මාව නිර්මාණය කරලා තියෙන්නෙ ඒ විදියට. හැම තිස්සෙම මගේ තියෙනවා ඉස්සරහට දිවීමේ නැඹුරුවක්.... හ්ම්.. දැන් වෙලාව කීයට විතර ඇද්ද? පේන විදියට දැනටමත් නවය වෙලා ඇති. පෙට්රුෂ්කා ගෙදර ඇවිල්ලා මම ගෙදර නැහැ කියා හොයනවා ඇති. මම පිට වෙලා ආවේ මගේ මෝඩකම නිසයි... අනේ! ඇත්තට මේක නම් හරිම ජංජාලයක් තමයි.”

සිය හැසිරීමෙහි ඇති අමනකම පිළිබඳව මේ කළ අවංක ප‍්‍රකාශයට පසුව අප වීරයා තම නිවෙස කරා ඉක්මනින් ආපසු ගියේ ය. පෙට්රුෂ්කා ආපසු ඊමට තරම් අනුග‍්‍රහශීලි වී නොමැති බව ඔහු මුරකරුවාගෙන් දැන ගත්තේ ය. "අපූරුයි මම හිතුවා වගේමයි.!" අප වීරයා සිතී ය.’

(මෙහි පෙට්රුෂ්කා යනු ඔහුගේ සේවකයා ය)

පොත අවසන් වන්නේ මෙසේ ය.

‘පියවි සිහිය ලද මොහොතේ අශ්වයන් විසින් තමා සිටින අස්රිය නුහුරු නුපුරුදු මාවතක් ඔස්සේ රැගෙන යමින් සිටි බව ඔහු දුටුවේ ය. මාර්ගයේ දකුණු පසින් හා වම් පසින් කාල වර්ණ ඝන වනය විශාල ව දිස්විය. අවට සියල්ල නිහඬතාවේ ගිලී තිබූ අතර පරිසරය පාළුවට ගොස් තිබිණි.  හිටි හැටියේ ඔහුගේ හද ගැස්ම නතර වූ තරම් විය. රක්ත වර්ණ දෑසක් ඝනාන්ධකාරය තුළ පරීක්‍ෂාකාරීව ඔහු දෙසට යොමු වැ තිබිණි. දුෂ්ට චේතනා පූර්වක කෲර සන්තුෂ්ටියකින් ඒ දෑස බැබැළිණි. මේ නම් ක්‍රිස්ටියන් ඉවානොවිච් නොවී ය! ඒ කවරෙක් වී ද? එසේ නොමැති නම් ඒ ඔහු ම ද? එසේ ය! ඒ ක්‍රිස්ටියන් ඉවානොවිච් ම ය. එහෙත් පෙර සිටි පුදගලයා නොවේ. ඒ වෙනස් ආකාරයක ක්‍රිස්ටියන් ඉවානොවිච් කෙනෙකි. ඒ බියකරු  ක්‍රිස්ටියන් ඉවානොවිච් කෙනෙකි!

"ක්‍රිස්ටියන් ඉවානොවිච්! මම හිතනවා මට ප‍්‍රශ්නයක් නැහැ කියලා  ක්‍රිස්ටියන් ඉවානොවිච්" බියගුලුකමින් හා යටහත් පහත් කමින් යුතුව ස්වල්ප වශයෙන් වුව ද මේ බියකරු  ක්‍රිස්ටියන් ඉවානොවිච්ගේ සිත මොළොක් කරනු පිණිස උත්සාහ දරමින් බයාදු සැලෙන කට හඬින් යුතුව අප වීරයා එලෙස කතාව ආරම්භ කළේ ය.

"ළිපට අවශ්‍ය දරත්, ආලෝකයත්, සියලූ සේවාවනුත් සහිත නිල නිවාසයක් ඔහේට ලැබේවි. ඔහේ ඒකෙන් පැනලා යනවා හේම නොවෙයි."  ක්‍රිස්ටියන් ඉවානොවිච් දුන් ඒ පිළිතුර විනිශ්චයකාරයකුගේ දරුණු දයා විරහිත නඩු තීන්දුවක් සේ ප‍්‍රතිරාව නැංවී ය.

යටි ගිරියෙන් කෑ ගෑ අප වීරයා තම හිස තරයේ දෑතින් බදා ගත්තේ ය. අහෝ! දීර්ඝ කාලයක් පුරා කිසියම් දවසක සිදුවනු ඇත’යි කියා ඔහු දැන සිටි දෙය මෙය ම විය.! '

සමරූපියා The Double  ආනන්ද අමරසිරිගේ පරිවර්තනයකි.