වර්තමාන ආර්ථික අර්බුදයට බලපෑ හේතු කවරේදැයි තේරුම් ගැනීම අවශ්‍යය. එකී හේතු දිගුකාලීන සහ කෙටිකාලීන වශයෙන් කොටස් දෙකකි. ඉදිරියට යාමේ දී මේවා තේරුම් ගැනීම වැදගත්ය. පළමුවෙන් මේ අර්බුදයට දිගුකාලීනව බලපෑ හේතු කෙරෙහි අවධානය යොමු කළ හැකිය. රටක ආර්ථිකයක වැදගත්ම සාධකය එහි වර්ධන වේගයයි. ජන ජීවිතය උසස් කරලීමේ වැදගත්ම දර්ශකය වන්නේ ද එයයි.

1977 දී ආර්ථිකය විවෘත කිරීමෙන් පසු මෑත කාලය දක්වා කලාපයේ අනෙක් රටවල් සමඟ සසඳන විට යම් ඉහළ ආර්ථික වර්ධන වේගයක් පවත්වා ගැනීමට අපට හැකිවී තිබේ. 2011-2012 වසර වනතෙක් සියයට 4.5ක සියයට 5ක පමණ ආර්ථික වර්ධන වේගයේ සාමාන්‍යයක් ඒ අනුව දැක ගන්නට පුළුවන. ඒ අනුව එම කාලයේ දී ආර්ථික වර්ධන වේගයේ ලොකු ප්‍රශ්නයක් තිබී නැත.

එහෙත් 2012-2013 වසරවලින් පසුව එම ආර්ථික වර්ධනයේ සාමාන්‍යය සෑහෙන පමණ අඩු අගයක් ගෙන තිබේ. මෙයින් පෙනෙන්නේ දිගු කාලයක් ආර්ථිකය වර්ධනය වී එක්වරම පහළ වැටී ඇති බවය. ඒ විවිධ හේතු බලපෑමෙනි. ඒක පුද්ගල ආදායමද මෙහි තිබෙන තවත් සාධකයකි. කාලයක් තිස්සේ සාමාන්‍ය ලෙස වර්ධනය වූ මෙරට ඒක පුද්ගල ආදායම 2005-2006 වසරවල ශීඝ්‍ර වර්ධනයක් පෙන්නුම් කළේය. ඒක පුද්ගල ආදායම අමෙරිකන් ඩොලර් 4000 ඉක්මවා තිබෙන්නේ 2017 වසර ආසන්නයේදීය.

ඉන්පසුව ඒක පුද්ගල ආදායමේ අඩුවීමක් පෙන්නුම් කර තිබේ. ඒ අනුව මේ වසර අවසානය වනවිට අමෙරිකන් ඩොලර් 3200 මට්ටමට මෙරට ඒක පුද්ගල ආදායම කඩා වැටෙනු ඇත. මේ දර්ශකය අනුව පෙනෙන්නේ 2012 වසර දක්වා ආපසු ගමන් කිරීමකි. ආර්ථික ව්‍යුහයේ, ක්‍රමවේදයේ යම්කිසි ප්‍රශ්නයක් තිබෙන බව ආර්ථික වර්ධන වේගයේ පසු බැසීමෙන් පෙන්නුම් කරන්නකි. ඒක පුද්ගල ආදායම ඇ. ඩො. 4000වීමත් සමඟ මැදි ආදායම් උගුලට හසුවී එයින් පහළට වැටී ඇති ස්වභාවයක් මේ දර්ශක දෙක දෙස බලන විට පෙනී යන්නකි.

උද්ධමනය මීළඟට ඇති සැමට දැනෙන, දකින ප්‍රධාන සාධකයයි. උද්ධමනය වැඩි කාලයට ඇත්තේ දැඩි පීඩනයකි. බඩු මිල වැඩි බව සැවොම කියන කතාවය. 1977 සිට 2009 පමණ දක්වා සාමාන්‍යයක් වශයෙන් උද්ධමනය පැවැතියේ සියයට 12ක අගයකය. එනම් අංක දෙකක උද්ධමනයකි. එය දිගු කාලයක් පැවැතියේය. එහෙත් 2008-2009 වසරවලින් පසුව 2020-2021 දක්වාම සියයට 5ක පමණ සාමාන්‍ය උද්ධමනයක් පවත්වාගෙන යාමට ද හැකිවී තිබේ. කෙසේ වුවත් 2022 වන විට එක්වරම ඉතිහාසයේ ඉහළම උද්ධමන වේගයට එම අගය පත්ව තිබේ. එම අගය සියයට හැටකි. අධි උද්ධමනකාරී තත්ත්වයකට රට ගමන් කරමින් තිබේ. භයානකම තත්ත්වය මෙයයි.

සිම්බාබ්වේ, ලෙබනනය අධි උද්ධමනය ඇති රටවල්ය. එම රටවල සිදුවන්නේ ඉතා අවාසනාවන්ත සිදුවීමය. අධි උද්ධමනය ආර්ථිකයට බරපතළ තර්ජනයකි. එය වළක්වා ගැනීම ද එලෙසම අභියෝගකාරීය. අධි උද්ධමනකාරී තත්ත්වයට ගමන් කළහොත් ආර්ථිකයේ පාලනය මහ බැංකුවටත් රජයටත් අහිමිවනු ඇත. ආර්ථිකයේ පරිපාලනය ගිලිහී යනු ඇත. කිසිවකුටත් ව්‍යාපාර කරන්නට ලැබෙන්නේ නැත. සියලු ව්‍යාපාර කඩා වැටෙනු ඇත.

මේ ආකාරයට ගියොත් රුපියල් සීයේ රුපියල් පන්දහසේ බිංදු කපා හැරීමට සිදුවනු ඇත. මේ නිසා ආර්ථිකය ස්ථාවර කිරීමට නම් දැනට ඍණ මට්ටමට ගමන් කරන ආර්ථික වර්ධන වේගය ධන අගයකට එසවිය යුතුය. ඒ වගේම උද්ධමන අගය පාලනය කළ යුතුය. එසේ නොවුණොත් පාලනයක් නැතිව ආර්ථිකය තව තවත් වළපල්ලට ගමන් කරනු ඇත.

සාර්ව ආර්ථිකය පැත්තෙන් බලනවිට රජයේ අයවැය හිඟය සහ රටේ විදේශ විනිමය ආදායම හා වියදම පැත්තෙන් ඇති හිඟය පවතින ලොකුම අසමතුලිතතාවයි. මේවායේ අතිරික්තයක් වාර්තා කර තිබෙන්නේ පනස් ගණන්වල පමණි. එනම් වියදමට වඩා ආදායම් වැඩිවීමය. ඉන් පසු දිගින් දිගටම වාර්තා කර තිබෙන්නේ හිඟයකි. බිංදුවට වඩා අඩු අගයක් යනු හිඟයකි.

මුළු ආර්ථිකයේ රජයේ ක්‍රියාකාරිත්වය සියයට 20ක් සියයට 30ක් පමණය. සියයට හැත්තෑවක් පමණ ආර්ථික වශයෙන් ක්‍රියාකාරී වන්නේ පෞද්ගලික අංශයයි. විදේශ විනිමය ඉපැයීම් සහ වියදම් අතර විශාල පරතරයක් පැවැතීමට මූලික හේතුව වී තිබෙන්නේ දිගු කාලයක පටන් පවත්වාගෙන යන රජයේ අයවැය ඍණ හිඟයයි. මෙය විද්‍යානුකූලව ඔප්පුකර ඇති කරුණකි. කුමන රටක වුව ද දිගු කාලීනව අයවැය හිඟයක් පවතින්නේ නම් එරටේ දිගුකාලීනව විදේශ විනිමය හිඟයක් ද පවතිනු ඇත. ඒ තත්ත්වය අපේ රටේ පැහැදිලිව පෙන්නුම් කර තිබේ.

රජයේ අයවැය හිඟය පවතින විට එය පියවීමට ණය ගත යුතුය. ඒ දේශීය හෝ විදේශීය වශයෙනි. දේශීය වශයෙන් ණය ගන්නා විට සිදුවන්නේ පොලී අනුපාත වැඩි වීමය. මෙලෙස රජය ණය ගන්නේ පෞද්ගලික අංශයට ගැනීමට ඇති සම්පත්ය. පෞද්ගලික අංශයේ අයට ආයෝජනයට ඇති මුදල් මෙලෙස රජය ණයට ගැනීමෙන් සිදුවන්නේ ඔවුන්ට සම්පත් හිඟවීමය.

වැඩිවන පොලී ගෙවීමට තවත් ණය ගන්නා විට අයවැය හිඟය ද වැඩිවනු ඇත. ඒ වගේම රජය ආදායමට වඩා වියදම් කරන විට සිදු වන්නේ ආනයන සඳහා ඇති ඉල්ලුම වැඩිවීමය. විශාල වශයෙන් ව්‍යාපෘති කරන විට ඒවාට අවශ්‍ය දෑ ආනයනය කෙරේ. මේ හරහා සිදුවන්නේ අපනයනයට වඩා ආනයන ඉහළ යාමකි. රජයේ වියදම් වැඩිවීම විදේශ විනිමය හිඟයක් ඇතිවීමට බලපාන්නේ ඒ ආකාරයෙනි. මේ හිඟය පියවීමට නම් විදේශ ණය හෝ විදේශ ආයෝජන ලැබිය යුතුය.

මේ හිඟය පියවීමට අවශ්‍ය විනිමය විදේශ ආයෝජන ලෙස ලැබෙන්නේ නම් ප්‍රශ්නයක් නැත. එහෙත් ණය හැටියට මේ මුදල් සොයා ගන්නේ නම් රජයේ ණය බරත් රටේ ණය බරත් වැඩිවනු ඇත. ඒ වගේම ආනයන වැඩිවන විට ඩොලරයට තිබෙන ඉල්ලුම වැඩිවී රුපියලේ අගය පිරිහේ. ප්‍රමාණවත් සංචිත අප සතු නොවේ නම් මේ පිරිහීම පාලනය කළ නොහැක. රුපියලේ අගය පිරිහීම යනු යළිත් වරක් උද්ධමනය ඉහළ යාමකි. ආනයන වියදම් වැඩිවීමකි. මේ සියල්ල හරහා නැවතත් සිදුවන්නේ අයවැය හිඟය වැඩිවීමය. පවතින චක්‍රය එයයි. ප්‍රශ්නය විසඳීමට නම් මේ චක්‍රය කොතැනකින් හෝ කැඩිය යුතුය. ස්ථාවරත්වයක් ඇති කළ යුතුය.

අසූ ගණන්වල දී රජයේ ආදායම දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ ප්‍රතිශතයක් ලෙස සියයට විස්සක් පමණය. එහෙත් පසුගිය වසර දෙකේදී එම අගය සියයට අටකි. මෙය ඉතිහාසයේ තිබූ අඩුම අගයයි. ආදායම් වැඩි නම් වියදම් කිරීමේ හැකියාව ද වැඩිය. සහනාධාරදීමට, ව්‍යාපෘතිවලට ඒ මුදල් යෙදවිය හැකිය. අධ්‍යාපනයට, සෞඛ්‍යයට, සමාජ සුබ සාධනයට වියදම් කිරීමේ වගකීම රජයට තිබේ. වියදම් කිරීමට අවශ්‍ය නම් ඒ හා සමාන ආදායමක් ද තිබිය යුතුය. එහෙත් ආදායමක් නැති තැනක වියදමට මුදල් ඉල්ලන විට සිදුවන්නේ පීඩනය වැඩිවීමය. භාණ්ඩාගාරය තව තවත් ණය ගැනීමය. එවිට ණය බර වැඩිවනු ඇත. 

අසූ ගණන්වල දී ණය බර දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ ප්‍රතිශතයක් ලෙස සියයට එකසිය අටට ගොස් තිබේ. 2001 දී එම අගය සියයට එකසිය පහකි. එහෙත් මේ දිනවල එම අගය සියයට 99කි. සාපේක්ෂව බැලූවිට ණය අර්බුදයක් තිබිය නොහැක. එහෙත් එදා ගෙන ඇති ණයත් මෑත කාලයේ ගත් ණයත් අතර වෙනසක් තිබේ. අසූ ගණන්වල සහ අනූ ගණන්වල ගත් ණයවල වැඩි වශයෙන් සහනදායී ණය ඇතුළත්ය. ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය ආයතනවලින් සහ ඇතැම් රටවලින් සියයට 0.2ට සියයට බිංදුවට ලබාගත් ණය නිසා ණය ගෙවීමේ ලොකු බරක් තිබුණේ නැත. ප්‍රතිශතයක් වශයෙන් ණය වැඩි වුවත් ණය අර්බුදයක් කරා එදා නොගියේ ඒ නිසාය. 

එහෙත් 2021 අවසන් වනවිට ණය බර සියයට සියයක් වුවද අප සිටින්නේ ණය අර්බුදයකය. එයට හේතුව කුමක්ද? අසූ ගණන්වල දී විදේශ ණය වැඩි වී ඇත්තේ කඩිනම් මහවැලි ව්‍යාපාරයට විශාල වශයෙන් විදේශ ණය සහ ආධාර ලැබීම නිසාය. දේශීය මුදල් මේ ව්‍යාපෘතියට යොදාගෙන ඇත්තේ අඩුවෙනි. එහෙත් පසුකාලීනව රටේ ආදායම් වැඩිවීමත් සමඟ සහනදායී ණය අඩුවී තිබේ. ඒ වෙනුවට වාණිජ ණය ගැනීම් වැඩිවී තිබේ. එම ප්‍රතිශතය සියයට පනහට ආසන්න වනතෙක් වැඩිවී තිබේ.

සහනදායී ණය සියයට 1ට අඩු පොලියකට නැවත ගෙවීමට වසර විස්සක තිහක කාලයක් ලැබුණ ද වාණිජ ණය ගැනීමට සිදුවන්නේ සියයට හතේ අටේ පොලියටය. ඒ වගේම ඩොලර්වලිනි. මේ ණය ගෙවීමට ලැබෙන වැඩිම කාලය ද වසර දහයකි. වියදම වැඩි එවැනි කෙටිකාලීන ණයක් ගත්විට එම මුදල් යෙදවිය යුත්තේ රටේ ආදායම් වැඩි වන කටයුතුවලටය. විදේශ විනිමය ඉපැයීම් වැඩිවන මාර්ගවලය. එවනි තැනක ණය ගෙවීමට නොහැකිවී ණය අර්බුදයක් මතුවන්නේ නැත. එදා ණය අර්බුදයක් ඇති නොවීමේත් අද ණය අර්බුදයක් ඇතිවීමේත් රහස එයයි.

මහවැලි ව්‍යාපාරයට එදාගත් ණය හේතුවෙන් විදේශ විනිමය ඉපැයීම් පැත්තෙන් සිදුවූ කරුණු දෙකකි. රටේ කෘෂිකර්මාන්තය දියුණු වී ආහාර නිෂ්පාදනය ඉහළ යාමෙන් යම් සහනයක් ලැබුණි. ජල විදුලි බල උත්පාදනයෙන් වන ඉතිරිය අනෙක් කාරණයයි. වැසි කාලයට අදත් සියයට හැටක් විදුලිය නිපදවෙන්නේ ජලයෙනි. විදුලිය නිපදවීමට යන වියදම බිලියන හතරක් නම් ජල විදුලි නිෂ්පාදනයත් නොතිබුණා නම් මේ වනවිට බිලියන හයක් ගෙවීමට සිදුවේ. එහෙත් ජල විදුලියට කර ඇති ආයෝජනය නිසා වසරකට බිලියන දෙක බැගින් ඉතිරි වී තිබේ. ආයෝජනයකින් රටට විදේශ විනිමය ඉපැයීම හෝ ඉතිරිකර ගැනීමෙන් රටට වී ඇති ප්‍රතිලාභය මේ හරහා තේරුම්ගත හැකිය.

පසුගිය කාලයේ වාණිජ ණය ගෙන වියදම් කළේ කුමකටද? මේ කාලයේ විශාල අයවැය හිඟයක් තිබුණි. එසේ තිබිය දී වැඩියෙන් වියදම් කර තිබෙන්නේ රජයේ සේවකයන් බඳවා ගැනීමටය. පඩිනඩි ගෙවීමටය. විශ්‍රාම වැටුප් ගෙවීමටය. පොහොර ඇතුළු විවිධ සහනාධාර දීමටය. අඩු මිලට පෙට්‍රල් දී පාඩුවන රාජ්‍ය ආයතනවලට මුදල් දීමටය. වාණිජ මට්ටමෙන් විදේශ ණය ගෙන මෙවැනි කටයුතුවලට වියදම් කළ විට ඒවායෙන් නැවත විදේශ විනිමය ඉපැයීම් මාර්ග විවෘත වන්නේ නැත. අද තිබෙන අර්බුදයේ මූලික කාරණය එයයි.

මේ මොඩලය පවත්වාගෙන ගොස් තිබෙන්නේ ණය ගනිමින් එම ණය ගෙවීමට තවත් ණය ගනිමිනි. ලබාගන්නා ණයකින් ආදායම් වැඩි නොවන නිසා එම ණය ගෙවීමට තවත් ණයක් ගෙන තිබේ. එහෙත් රටක් වශයෙන් ආර්ථික වර්ධන වේගය වැඩි වූ නිසාත් උද්ධමනය පාලනය කරගෙන සිටි නිසාත් අපට ණය දීමට විදෙස් රටවල් පසුබට වූයේ නැත. වෙළෙඳපොළට පිවිසීමේ අවකාශය තිබුණි.

විදේශිකයන් ණය දෙන තරමට අපි ණය ගත්තෙමු. මේ ක්‍රමවේදය දිගට පවත්වාගෙන ගියේ ඒ ආකාරයෙනි. එහෙත් යම් ස්ථානයක දී ඔවුන් ණය දීම නැවැත් වූ විට රට බංකොළොත්ය. ලබාගත් ණය ගෙවීමේ හැකියාවක් ද නැත. මේ නිසා රජයත් රටත් දෙකම බංකොලොත්ය. 2020 දක්වාම මේ ක්‍රමය පවත්වාගෙන ඇත්තේ ණය ලබාගෙන සංචිත තර කර එම සංචිත යොදාගෙන ඊළඟ වසරේ ණය ගෙවීමෙනි. ණය ගන්නා තාක් මේ චක්‍රය පවත්වා ගන්නට පුළුවන.

2021 දී ණය ගැනීමේ වෙළෙඳපොළ ප්‍රවේශය අපට අහිමිව ගියේය. එහෙත් ණය බර එලෙසමය. ණය බර එලෙසම තිබිය දී ණය නොගෙවන විට වැටෙන්නේ බංකොළොත් කාණ්ඩයටය.

ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවේ අධිපති ආචාර්ය පී. නන්දලාල් වීරසිංහ

සකස් කළේ - චමින්ද මුණසිංහ