නේපාලයේ ව්‍යවස්ථා සම්පාදක මණ්ඩලයක් තෝරා පත් කරගැනීම සඳහා 2008 පැවැති මහා මැතිවරණයෙන් පසු ප‍්‍රථම වරට එරට ජාතික එක්සත් රජයක් පිහිටුවීමට ආසන්න තත්ත්වයක් පසුගිය සතියේ උදා විය. දැනට සිිටින අගමැති වෛද්‍ය භට්ටාරායිගේ රජයට එරෙහිව විශ්වාස භංග යෝජනාවක් ගෙන ඒමට විපක්ෂ කණ්ඩායම් සූදානම් වන අතරතුර නේපාලයේ ප‍්‍රධාන දේශපාලන පක්ෂ තුන වන මංවෝවාදී කොමියුනිස්ට් පක්ෂය, එක්සත් මාක්ස් ලෙනින්වාදී පක්ෂය හා නේපාල කොංග‍්‍රසයත් මදේසි එක්සත් පෙරමුණත් අතර ඇති කරගත් කරුණු පහකින් යුතු එකඟතාව අනුව නේපාලයේ ප‍්‍රථම වරට ජාතික එක්සත් රජයක් පිහිටවනු ඇත. ඊට ඉඩ සැලසීම සඳහා දැනට සිටින කැබිනට් මණ්ඩලය පසුගිය සතියේ බ‍්‍රහස්පතින්දා ඉල්ලා අස්විය. ඉන් පසුව ප‍්‍රධාන දේශපාලන පක්ෂ තුන සහ මදේසි පෙරමුණ අගමැති භට්ටාරායි යටතේ ජාතික එක්සත් රජයේ කැබිනට් තනතුර භාර ගන්නා අතර ඔවුන්ගේ මූලික කාර්යය වන්නේ මැයි 27 වැනිදා ව්‍යවස්ථා සම්පාදක මණ්ඩලයේ නිල කාලය අවසන් වීමට පෙර නව ආණ්ඩුක‍්‍රම ව්‍යවස්ථාව සම්පාදනය කොට සම්මත කරගැනීමය. පසුගිය වසර හතරක කාලය තුළ ආණ්ඩු හතරක් පැවතිය ද මෙවැනි එකඟතාවකට ළඟා වීමට නොහැකි විය. ලොව දුප්පත්ම රටවල්වලින් එකක් වශයෙන් හැඳින්වෙන නේපාලයේ දේශපාලන පක්ෂ අතර පවතින පටු ආකල්ප හා කුලල් කා ගැනීම් නිසා මෙවැනි එකඟතාවක් ඇති කරගැනීම පවා විස්මයජනක සිද්ධියකි. මෙම එකඟතාව කොපමණ කලක් පවත්වා ගන්නේ ද නියමිත කාල සීමාව තුළ නව ආණ්ඩුක‍්‍රම ව්‍යවස්ථාව සම්මත කරගැනීමට හැකි වන්නේ ද යන බරපතළ සැක මතු වුව ද වෙනත් විකල්පයක් නේපාල දේශපාලකයන්ට ඇත්තේ ද නැත. ඔවුන්ට නව ආණ්ඩුක‍්‍රම ව්‍යවස්ථාව සම්මත කරගැනීමට නොහැකි වුවහොත් ඇති එකම විකල්පයත් සාධාරණ කි‍්‍රයා මාර්ගයත් වන්නේ නැවතත් මහා මැතිවරණයකට යෑම පමණි. එහෙත් නැවත මහා මැතිවරණයක් පැවැත්වුවත් කිසිම දේශපාලන පක්ෂයකට නිශ්චිත බහුතරයක් හෝ ව්‍යවස්ථාවක් සම්මත කරගැනීමට අවශ්‍ය තුනෙන් දෙකේ බහුතරයක් ලබා ගැනීමට හැකි වෙතැයි කිව නොහැක. පසුගිය මහා මැතිවරණයේ දී නේපාලයේ මාවෝවාදී කොමියුනිස්ට් පක්ෂයට අනෙක් පක්ෂවලට වඩා වැඩි ආසන සංඛ්‍යාවක් දිනා ගත හැකි වුව ද ඔවුන්ට ව්‍යවස්ථා සම්පාදක මණ්ඩලයේ බහුතරයක් හිමි වූයේ නැත. මාවෝවාදීන්ට විරුද්ධව සිටි අනෙක් පක්ෂවලට ද බහුතරයක් එක්රැස් කරගැනීමට හැකියාවක් නොතිබුණ නිසා ස්ථාවර රජයක් පිහිටුවීමට කිසිදු දේශපාලන පක්ෂයකට හෝ සන්ධානයකට ඉඩක් ලැබුණේ නැත. මෙවැනි වාතාවරණයක් යටතේ පසුගිය සතියේ බ‍්‍රහස්පතින්දා ඇති කරගත් එකඟතාව සුවිශේෂී සිද්ධියකි. එහෙත් එම එකඟතාවට අත්සන් තැබීම නිසා එම පක්ෂ හා කණ්ඩායම අතර පවතින මතභේද තුනී වූයේ යැයි හෝ විසඳුණේ යැයි කිව නොහැක. ඔවුන් අතර පැවති පැහැදිලි එකඟතාව වූයේ මැයි 27ට පෙර නව ආණ්ඩුක‍්‍රම ව්‍යවස්ථාව සම්මත කරගත යුතුය යන්න ගැන පමණි. ඊට තුඩු දුන් එක හේතුවක් වන්නේ මැයි 27ට පෙර නව ආණ්ඩුක‍්‍රම ව්‍යවස්ථාව සම්මත කර නොගතහොත් ඔවුන්ට ව්‍යවස්ථා සම්පාදක මණ්ඩලයක් ලෙස තව දුරටත් රැඳී සිටීමට නීත්‍යනුකූලව අයිතියක් නොමැති වීමය. එහෙත් ව්‍යවස්ථාව සම්පාදනය කිරීමේ දී විසඳාගත යුතු ගැටලූ රැසක් පවතී. ඉන් එකක් වන්නේ නව රජයේ ස්වභාවයයි. දැනට පවතින මධ්‍යගත පාලනය වෙනුවට සන්ධීය ආණ්ඩුක‍්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් සකස් කළ යුතු යැයි සාමාන්‍ය එකඟතාවක් පවතින නමුත් සන්ධීය ඒකක වෙන් කිරීමේ නිර්ණායක ගැන බොහෝ මතභේද පවතී. නේපාල කොංග‍්‍රසයේ ස්ථාවරය වන්නේ එම සන්ධීය ඒකක භූගෝලීය හා පාලන මධ්‍යස්ථාන වශයෙන් පවත්වා ගෙන යෑමේ හැකියාව මත වෙන් කළ යුතුය යන්නයි. එහෙත් නේපාලයේ තෙරායි ප‍්‍රදේශය පදනම්ව ඇති මදේසි පෙරමුණේ බලවත් ඉල්ලීම වන්නේ වාර්ගික පදනමක් ඇතිව සන්ධීය ඒකකවල මායිම් සීමා කිරීමය. මාවෝවාදී කොමියුනිස්ට් පක්ෂය ද වාර්ගික පදනම යටතේ සන්ධීය ඒකක වෙන් කිරීමට එකඟතාව පළ කරයි. මේ පදනම වඩාත් සංකීර්ණ වන්නේ මදේසි වාර්ගික කණ්ඩායම් තුළ තවත් අනුබෙදීම පැවතීමත් ඔවුන් ද තමන්ට දේශපාලන අධිකාරියක් ලැබිය යුතු යැයි අවධාරණය කිරීමත් නිසාය. එවැනි ඉල්ලීම සැලකිල්ලට ගන්නේ නම් සන්ධීය ඒකක ගණන සැලකිය යුතු ආකාරයෙන් ඉහළ යනු ඇත. මේ නිසා නේපාල කොංග‍්‍රසයේ තවත් ස්ථාවරයක් වන්නේ සන්ධීය ඒකක සංඛ්‍යාව අට නොඉක්මවිය යුතුය යන්නයි. මෙවැනි සංඛ්‍යාවක් දැක්වීමේ පදනම කුමක් ද යන්න පැහැදිලි නැති වුවත් ඉන් සම්මුතියක් ඇති කරගැනීමට ඇති දුෂ්කරතාව ඉස්මතු කරයි. වාර්ගික කණ්ඩායමක් තුළ පවතින කුල ක‍්‍රමය අනුව ඇති බෙදීම් නිසා වාර්ගික පදනමක් අනුව සන්ධීය ඒකක වෙන් කිරීම ගැටලූවට විසඳුමක් නොවේ. ජයගත යුතු අනෙක් ගැටලූව වන්නේ ජාතික එක්සත් රජයේ අගමැති තනතුරයි. අගමැති තනතුර දැනට හිමිව ඇත්තේ නේපාලයේ මාවෝවාදී කොමියුනිස්ට් පක්ෂයේ භට්ටාරායිටය. කොංග‍්‍රස් පක්ෂය ඊට විරුද්ධ වී අගමැති තනතුර තම පක්ෂයට හිමි විය යුතු යැයි කියයි. නව ආණ්ඩුක‍්‍රම ව්‍යවස්ථාව සම්මත කරගැනීමෙන් පසු අගමැති තනතුරෙන් ඉවත් වීමටත් නව ඡන්ද විමසීම ඉන් පසුව පවත්වන කොංග‍්‍රස් පක්ෂයේ අගමැතිවරයෙකු යටතේ පැවැත්වීමටත් මාවෝවාදීන් යෝජනා කරන නමුත් කොංග‍්‍රස් පක්ෂය ඊට එකඟ වන්නේ ද යන්න ගැන තවම තීරණයක් ගෙන නැත. ඒ සමගම නේපාලයේ මාක්ස් ලෙනින්වාදී කොමියුනිස්ට් පක්ෂය ජාතික එක්සත් රජයේ ඇමැති තනතුරු භාර නොගන්නා බව මේ සතියේ අඟහරුවාදා නිවේදනය කළේය. ඊට හේතු වශයෙන් දක්වන්නේ ජාතික එක්සත් රජයේ ඇමැති තනතුරු වෙන් කිරීමේ දී අගමැති භට්ටාරායි අනෙකුත් පක්ෂ විමසන්නේ නැතිව කි‍්‍රයා කිරීමය. ජාතික එක්සත් රජයේ මදේසි පෙරමුණට අයත් ඇමැතිවරුන් දැනටමත් නම් කිරීම නේපාල මාක්ස් ලෙනින්වාදී කොමියුනිස්ට් පක්ෂය තරයේ විවේචනය කරයි. ඔවුන් ජාතික එක්සත් රජයට එකතු නොවන නමුත් පිටත සිට ඊට සහාය දැක්වීමට සූදානම්ය. නව ව්‍යවස්ථාව යටතේ අගමැති ඍජුවම මහජන ඡන්දයෙන් තෝරා පත් කරගන්නේ ද නැති නම් පාර්ලිමේන්තුවෙන් තෝරා ගන්නේ ද වැනි කරුණු ගැනත් ප‍්‍රධාන දේශපාලන පක්ෂ අතර පවතින්නේ වෙනස් මතයන්ය. නොඑසේ නම් විධායක බලතල සහිත ජනාධිපතිවරයෙක් තෝරා පත් කරගන්නේ ද යන්නත් විවාද වෙමින් පවතින මතයකි. රාජාණ්ඩු ක‍්‍රමයක සිට මහජනතාවට ඍජුව වග කියන නියෝජන ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදී පාලනයක් කරා සංක‍්‍රමණය වීමේ දී එවැනි ගැටලූ සහ සංකීර්ණතා මතු වීම අපූරු දෙයක් නොවන නමුත් වැදගත් වන්නේ ඒවා විසඳා ගැනීමට සියලූ පාර්ශ්ව ආදියට එකඟ විය හැකි සම්මුතීන්ට පැමිණීමට නේපාල දේශපාලන පක්ෂ සූදානම් ද යන්නයි. මෙතෙක් ඇති කරගත් එකම සම්මුතිය වන්නේ රාජාණ්ඩු ක‍්‍රමය ඉවත් කොට රාජ්‍ය නායකයා වශයෙන් ජනාධිපතිවරයෙක් ව්‍යවස්ථා සම්පාදක මණ්ඩලයෙන් තෝරා පත් කරගැනීම පමණි. මෙවැනි වාතාවරණයක් යටතේ මැයි 27ට පෙර නව ආණ්ඩුක‍්‍රම ව්‍යවස්ථා කෙටුම්පත සම්පූර්ණ කරගෙන සම්මත කළ හැකි ද යන්න බරපතළ අභියෝගයකි. මීට පෙර පැවති අභියෝගයක් වූ මාවෝවාදී සටන්කරුවන් නිත්‍ය හමුදාවට බඳවා ගැනීමේ ප‍්‍රශ්නය නිරාකරණය කරගැනීමේ දී මාවෝවාදී කොමියුනිස්ට් පක්ෂය දැඩි කැපවීමකින් කි‍්‍රයා කළේය. එම නිසා ඊළඟ පියවර ගැනීමට අවකාශයක් ලැබිණ. දැනට ඇත්තේ ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදය, සන්ධීය ආණ්ඩු ක‍්‍රමය, ආගම්වාදී නොවීම, ජනරජය හා සියලූ ජන කොටස් හවුල් කරගැනීම වැනි වඩාත් සංකීර්ණ එහෙත් නව රජයේ ව්‍යුහය සම්බන්ධයෙන් තීරණාත්මක බලපෑමක් කරන ගැටලූය. ඒවාට විසඳුම් නොමැතිව සියලූ ජන කොටස්වලට පිළිගත හැකි පාලන ක‍්‍රමයක් ස්ථාපිත කළ නොහැක. අතීතයේ මෙවැනි තීරණාත්මක ගැටලූවලට විසඳුම් සෙවීමේ දී අසල්වැසි ප‍්‍රබලයා වූ ඉන්දියාව වැදගත් සාධකයක් විය. පසුගිය සතියේ ඇති කරගත් එකඟතාවට ද ඉන්දියාව මැදිහත් වූ බව සමහර වාර්තාවල දැක්වේ. මැයි 27ට පෙර මෙම ගැටලූව නිරාකරණය වීම නේපාලයේ ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදයේ සහ යහපාලනයේ පැවැත්මට වැදගත් වුව ද අසල්වැසි ප‍්‍රබලයින් මත යැපීම එහි ඉදිරි ගමනට හොඳ ආරම්භයක් නොවේ.

සටහන - මහින්ද හත්තක