පෘතුගීසිකාරයන්ගේ රටේ විත්ති - 2

මෙහි මුල් කොටස පසුගිය සතියේ පළවිය....

විආ වෙර්ඩ

විආ වෙර්ඩ (Via Verde)   

තවත් තාක්ෂණික අරුම පුදුමයක් වන්නේ ලොව පළමු ස්වයංක්‍රීය අධිවේගී ගාස්තු පිළිබඳ පද්ධතිය වන ‘‘වියා වෙරඩය’’යි. ඔබේ වින්ඩ්ෂීල්ඩ් (වාහනයේ ඉදිරිපස වීදුරුවෙහි) එක කුඩා ට්‍රාන්ස්පොන්ඩරයක් (transponder) සවිකර, වාහනය වියා වෙර්ඩ මෙවලම් කුටිය හරහා ධාවනය කරන්න. එවිට ඔබ ගෙවිය යුතු ගාස්තුව ස්වයංක්‍රීයව ඔබගේ බැංකු ගිණුමෙන් අඩු කරනු ලැබේ. එය එතරම්ම පහසුය. අධිවේගී ගාස්තුවලට අමතරව, ඔබට ඔබේ මෝටර් රථයෙන් පිටතට නොයා වාහන නැවැත්වීමේ අංගණයට ගෙවිය යුතු මුදල, මගී නෞකා තොටුපළවල්වලදී ගෙවීම, මැක්ඩොනල්ඩ්ස් සහ ෆාමසි සඳහාද වාහන මංතීරුවේ ධාවනය කරමින් ගෙවිය හැකිය.   

විශාල මුහුදු රැළි එන ප්‍රායා ඩු නොර්ට වෙරළ තීරය

මුහුදු වෙරළ   

පෘතුගීසීන් විනෝදය සඳහා කුමක් කිරීමට කැමති යයි ඔබ සිතන්නෙහිද? පෘතුගාලය සැබැවින්ම මන බඳින වෙරළ දර්ශන සඳහා නිවහන වේ. රටේ දකුණේ ජනප්‍රිය අල්ගාර්ව කලාපය (Algarve region) ඇදහිය නොහැකි කඳු සහ පාෂාණවලින් පිරී ඇති රන්වන් වැලි තලා සඳහා ප්‍රසිද්ධියක් උසුලයි. පෘතුගාලයේ නසරේ හි ප්‍රායා ඩු නොර්ට වෙරළ තීරය (Praia do Norte beach) මෙතෙක් ලොව විශාලතම රැල්ල සඳහා නිල ලෝක වාර්තාව තබා ඇත. පෘතුගාල වැසියන් මෙන්ම ලොව නන් දෙසින් පැමිණෙන සංචාරකයන් මෙවැනි මුහුදු වෙරළවල්වල තම නිවාඩුව ගත කරති.   

ස්වාභාවික උද්‍යාන   

පෘතුගීසීන් වෙරළ හැරුණු විට කඳු නැගීමටද කැමතියි. රට පුරා විසිරී ඇති ඔබට විවිධාකාර වූ ශාක හා සත්ව විශේෂයන් වාසය කරන සුරක්ෂිත සුන්දර ස්ථාන සොයාගත හැකිය. උතුරේ සුන්දර පෙන්ඩා ජෙරස් (Peneda Geres) ස්වාභාවික උද්‍යානය, ඩූරෝ ජාත්‍යන්තර ස්වභාවික උද්‍යානය (Douro International Nature Park) සේරා ඩා එස්ට්‍රෙලා ස්වාභාවික කඳුකර උද්‍යානය (the mountains of Serra da Estrela natural Park) පෘතුගාලය විසින් සපයනු ලබන ස්වභාවික සුන්දරත්වයට උදාහරණ කිහිපයක් පමණි.   

නගර   

ලිස්බන් යනු යුරෝපයේ ඉතා ජනප්‍රිය සංචාරක ගමනාන්තයකි. එහෙත් තවදුරටත් සංචාරය කිරීමට වටින තවත් නගර කිහිපයක් තිබේ. උදාහරණයක් ලෙස පෘතුගාලයේ දෙවන නගරය වන පෝර්ටෝ (Porto), එහි රිබිරා දිස්ත්‍රික්කය (Ribeira district) පුරාණ ගල් කැට සහිත වීදි සහ නිවාසවලින් පිරී ඇති අතර ඇත්ත වශයෙන්ම එය ප්‍රසිද්ධ පෝර්ට් වයින් සඳහාය. කොයිම්බ්‍රා (Coimbra), බ්‍රාගා (Braga), එවෝරා (Evora) වැනි ඉතිහාසයේ ගිලී ඇති තවත් නගර තිබේ. නගර ගැන කියන්නට ගියොත් ලැයිස්තුව දිගින් දිගටම පවතී. සියල්ලම පොහොසත් ඉතිහාසයක් සහ අලංකාර ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයක් ඇති නගර වේ. 16 වන සියවසේ මිනිස් හිස් කබල් හා ඇටකටුවලින් සරසා ඇති දේවස්ථානයකට එවෝරා හිදී සංචාරය කළ හැකි බව ඔබ දැන සිටියාද? ඇත්තෙන්ම එය මෘදු සිත් ඇත්තන්ට දකින්නට හොඳ ස්ථානයක් නොවේ.   

පෘතුගීසීන් වෙනත් රටවලට හඳුන්වා දුන් ආහාර 

 
වචනාර්ථයෙන්ම ජනප්‍රිය පෘතුගීසි කෑමක් වන්නේ චිකන් පිරි පිරි (Chicken piri piri) ය. එනම් මිරිස් පදනම් කරගත් සෝස් (sauce) හෝ පේස්ට් (paste) වලින් ආවරණය කළ කුකුල් මස් කෑලිය. 16 වන සියවසේදී මිරිස් හා ගම්මිරිස් ඉන්දියාවට හඳුන්වා දුන්නේ පෘතුගීසි නාවිකයින් බව දැනගැනීම සිත්ගන්නා කරුණකි. එය එතැනින් නතර නොවේ. ඔබ ටෙම්පුරා (tempura) යන වචනය අසා හුරුපුරුදු නම්, ටෙම්පුරා යනු ජපානයේ ප්‍රධාන ආහාරයක් බව ඔබ දැනගනු ඇත. නමුත් ජපානයට මෙය හඳුන්වා දුන්නේ පෘතුගීසීන් බව බොහෝදෙනෙක් නොදනිති.   

වයින්   

ස්වාභාවිකවම, ආහාර සමග සමහර බීම වර්ග ද තිබිය යුතුය. බීමට ඔබට තෝරා ගැනීමට බොහෝ දේ ඇත. උදාහරණයක් ලෙස පෘතුගාලයේ ඩූරෝ නිම්නයේ (Douro Valley) සිට සුප්‍රසිද්ධ පෝර්ට් වයින් (Port wine) නිෂ්පාදනය කරයි. පෝර්ට් වයින් සඳහා මිදි වගා කරනු ලබන්නේ ලොව පැරණිතම වයින් නිපදවන කලාපයක් වන පෝර්ටෝ අසල ඩූරෝ නිම්නයේ කඳු බෑවුම්වල පමණි. වෙනත් ප්‍රදේශ තමන්ගේම වයින් නිපදවයි. ගුණාත්මකභාවය ඉතා හොඳය. මිල ඉතා දැරිය හැකි මිලකටය.   

නමක ඇති දේ   

ඔබේ වේටර් හෝ අලුතින් හඳුනාගන්නා ලද පෘතුගීසි මිතුරෙකු ජොආඕ (Joao) ලෙස හැඳින්වීමටද ඉඩ තිබේ. ඔබ මෙහි යම් කාලයක් ගත කරන්නේ නම් ඔබට ජොආඕ (Joao), මරියා (Maria) ටියාගෝ (Tiago) සහ ඇනා (Ana) යන නම් විශේෂයෙන් ඇසෙනු ඇත. මෙයට එක් හේතුවක් වන්නේ පෘතුගාලයට අවසර දී ඇති සහ අවසර නැති මුල් නම් ලැයිස්තුවක් තිබීමයි. මගේ අසල්වැසියන් දෙදෙනෙකු ජොආඕ ලෙස හැඳින්වේ. කෙළවරේ ඇති වෙළෙඳසල් හිමිකරු මෙන්ම නම් මතක තබා ගැනීමට එතරම් හැකියාවක් නැති පුද්ගලයෙකුට මෙම ක්‍රමය බොහෝ ප්‍රයෝජනවත් වේ.   

ලිව්රාරියා ලෙලෝ පොත් සාප්පුව

පෘතුගාලයේ සංකේත නිරූපක   

ප්‍රංශයට අයිෆල් කුලුන, ලන්ඩනයට බිග් බෙන් කුලුන, මිලානෝහි ඩුඕමෝ ආසන දෙව්මැදුර (Duomo Cathedral), රෝමයේ කොලෝසියම් සහ වතිකානුව, ඉන්දියාවේ අග්‍රාහි ටජ්මහල ඒ ඒ රටවල්වලට ප්‍රධාන සංකේත වේ. පෘතුගීසීන්ගෙන් ඔහුගේ රටේ සංකේතය කුමක්දැයි අප ඇසූ විට අපට පිළිතුරු රාශියක් ලැබේ.   

පෙන්ටේ ඩ 25 අබ්‍රිල් පාලම (Ponte de 25 Abril) (එය සැන් ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හි ගෝල්ඩන් ගේට් පාලම මෙන් පෙනේ) ලිස්බන් ට්‍රෑම් රථ, ක්‍රිස්තුස්ගේ ප්‍රතිමාව (ලිස්බන් නුවරට පෙනෙන මානයේ ටාගුස් (Tagus) ගඟට ඔබ්බෙන් පිහිටා ඇත. මෙය බ්‍රසීලයේ රියෝ ද ජැනෙයිරෝහි පිහිටි ක්‍රිස්තුස්ගේ පිළිරුවට සමානය. බ්අලේ කුලුන ටාගුස් ගං ඉවුරේ පිහිටි බළකොටුවකි. කෙසේ වෙතත්, පෘතුගාලයේ සියල්ලන්ම ඔබට කියනු ඇත්තේ එක් විශේෂිත නමකි. ඒ ක්‍රිස්ටියානෝ රොනාල්ඩෝය.   

සැබැවින්ම මෙම ලෝක පූජිත ජනප්‍රිය පාපන්දු ක්‍රීඩකයා පෘතුගාලයේ සංකේතය බව අපට ආඩම්බරයෙන් පැවසිය හැකිය. ජාත්‍යන්තර තරගාවලිවලදී පෘතුගාලයේ ජයග්‍රහණ සිත් ඇදගන්නාසුලුය. 2016 දී පෘතුගාලය යුරෝ 2016 දිනාගත් අතර පසුගිය වසරේ එය 2018 - 2019 නේෂන්ස් ලීගය දිනා ගත්තේය. මේ රට පාපන්දු ක්‍රීඩාවෙන් පිස්සු වැටී ඇතැයි අපට නොපැකිළිව පැවසිය හැකිය.   

මේ රටේ තැපැල් සේවය අහඹුයි. ලිපියක් හෝ පාර්සලයක් සෑම විටම ඔබට ලැබේ. නමුත් විශාල ප්‍රශ්නය වන්නේ කවදාද යන්නයි.   

විදේශීය ගමනාන්ත ද මෙහි ගැටලුවක් බව පෙනේ. මට නෙදර්ලන්තයේ මිතුරෙකුට ලිපියක් යැවීමට අවශ්‍ය විය. ප්‍රාදේශීය තැපැල් කාර්යාලයේ ඉතා කාරුණික කාන්තාව නෙදර්ලන්තයේ නම පෘතුගීසි භාෂාවෙන් වන පයිශ්‍යස් බයිෂෝස් (Paisos Baixos) ගැන අසා නැත. තහවුරු කිරීම සඳහා ඇයට ළඟම ඇති විශාල නගරයේ තැපැල් කාර්යාලයේ සගයකු අමතා කතා කිරීමට සිදුවිය.   

මෑතකදී මට ශ්‍රී ලංකාවට ලිපියක් යැවීමට සිදුවිය. ශ්‍රී ලංකාව එය අපගේ පරිගණක පද්ධතියේ නොපෙන්වයි යන්න පිළිතුර විය. ගැටලුව වන්නේ පෘතුගීසි පරිගණක පද්ධතිවල ශ්‍රී ලංකාව, ශ්‍රී ලංකා (Sri Lanca) සෙරි ලංකා (Seri Lanca) රෙපබ්ලිකා ඩිමොක්‍රටික් සෝෂලිස්ටා ඩො ශ්‍රී ලංකා (Republica Democratica Socialista do Sri Lanka) සිලියාඕ (Ceilao) දක්වා ඕනෑම නමක් විය හැකි බවයි.   

තවත් කාරණයක් වන්නේ පාර්සල්ය. වාසනාවකට මෙන්, බොහෝ පාර්සල් ගැන පරිගණක සොයාගැනීමේ පද්ධතියක් සමග ලුහුබැඳිය හැකිය. 10 සැරයකින් 9 වතාවක් වත්, ඔබේ පාර්සලය පෘතුගාලයට පැමිණෙන මොහොත දක්වාම ඔබට සොයාගත හැකිය. එයින් පසු සියලුම ලුහුබැඳීම් ඇතුළත් කිරීම් නතර වේ. නෙදර්ලන්තයෙන් මා වෙත එවන ලද පාර්සලයක් දෙරට අතර දෙවරක් ඉහළට හා පහළට ගියේය. එය නිවැරදිව ලබාදුන්නේ තුන්වන වතාවේදීය.   

ලියාපදිංචි තැපෑලෙන් එන ලියුම් හා පාර්සල් ලබාදීමේ තවත් ක්‍රමයක් පෘතුගීසීන්ට ඇත. ඔවුන් ඔබේ ලිපි පෙට්ටියේ අසාර්ථක භාරදීමේ දැන්වීමක් තැබුවේ නම් එයින් හඟවන්නේ ඔවුන් එම ලිපිය ලබාදීමට උත්සාහ කළ නමුත් ඔබ නිවසේ නොසිටි බවයි. ඔබට එය පසුදා තැපැල් කාර්යාලයේදී ලබාගත හැකිය. මෙහිදී තැපැල්කරු ලියාපදිංචි තැපෑලෙන් එන කිසිවක් අතින් ගෙනැවිත් බාර දෙන්නේ නැත. ඔබ නිවසේ සිටියත් නැතත් ඔවුන් ඔබේ ලිපි පෙට්ටියේ අසාර්ථක භාරදීමේ දැන්වීමක් තබයි. ඔබට ඇත්තේ ළඟම ඇති තැපැල් කන්තෝරුවෙන් ලියාපදිංචි තැපෑලෙන් ආ ලියුම හෝ පාර්සලය ලබාගැනීමයි. හාස්‍ය නම් එම ක්‍රමය මගින් පාර්සල් මෙන් ඉහළට සහ පහළට ධාවනය කිරීමෙන් ඔවුන්ව ගලවා ගැනීමයි.   

ඩූරෝ නිම්නයේ සුප්‍රසිද්ධ පෝර්ට් වයින්

මත්ද්‍රව්‍ය භාවිතය   

ලිස්බන්හි වීදි දිගේ ඇවිදින විට, සෙවණැලි චරිතයක් ඔබට ළඟා වී මෙසේ අසන්නට බොහෝදුරට ඉඩ ඇත. හෂිෂ්, හෂිෂ්..? මතක තබාගන්න, මම නෙදර්ලන්තයේ ජීවත් වන විට ඇම්ස්ටර්ඩෑම්හිදීත් එය එසේම විය. ඉතින් පෘතුගාලයේ මත්ද්‍රව්‍ය භාවිතයේ තත්ත්වය කුමක්ද?   

80 සහ 90 දශකවල පෘතුගාලය හෙරොයින්වලට ඇබ්බැහි වීමේ ග්‍රහණයේ සිටියේය. ඇස්තමේන්තු කර ඇති පරිදි සෑම තරාතිරමකම ජනගහනයෙන් 1% ක් බැංකුකරුවන්, ශිෂ්‍යයන්, සමාජවාදීන් හෙරොයින්වලට ඇබ්බැහි වී ඇති අතර ඉඳිකටු බෙදාගැනීමේ පුරුද්ද තුළින් පෘතුගාලය මුළු යුරෝපීය සංගමය තුළම එච්.අයි.වී. ආසාධිතයින්ගෙන් ප්‍රමුඛස්ථානයේ සිටියේය.   

වෙනත් බොහෝ රටවල් මෙන්ම පෘතුගීසි රජයද මත්ද්‍රව්‍යවලට එරෙහිව සටන් කළේ අධිකරණ පද්ධතිය හරහාය. එය මත්ද්‍රව්‍යවලට එරෙහි ඇමරිකානු යුද්ධයට සමානය. 2001 දී එය වෙනස් විය. 2001 දී පෘතුගාලය සියලු නීතිවිරෝධී මත්ද්‍රව්‍ය සන්තකයේ තබාගැනීම සහ පරිභෝජනය තහනම් කළ පළමු රට බවට පත්විය.   
අත්අඩංගුවට ගැනීම වෙනුවට පුද්ගලික සැපයුමක් ඇති අයට අනතුරු ඇඟවීමක්, කුඩා දඩයක් හෝ ප්‍රාදේශීය කොමිසමක් ඉදිරියේ පෙනී සිටින ලෙස පැවසීම රජය ගත් එක් ක්‍රියාමාර්ගයක් විය. ඇබ්බැහිවූවන්ට වෛද්‍යවරයකු, නීතිඥයෙකු සහ සමාජ සේවකයෙකු මගින් ප්‍රතිකාර, මත්ද්‍රව්‍ය භාවිතයෙන් වන හානිය අවම කරගැනීමට අවශ්‍ය උපදේශන සේවා සහ අනෙකුත් උපකාරක සේවා ලබාගත හැකි විය. 

 
රටේ මත්ද්‍රව්‍ය අර්බුදයට විසඳුම් සෙවීම ඉතා ඉක්මනින් ස්ථාවර වූ අතර ඊළඟ වසරවල ගැටලු සහගත මත්ද්‍රව්‍ය භාවිතය, එච්.අයි.වී. (HIV) සහ හෙපටයිටීස් (hepatitis) ආසාදන අනුපාතය, අධික ලෙස මිය යාම, මත්ද්‍රව්‍ය ආශ්‍රිත අපරාධ සහ සිරගත කිරීම් අනුපාතය විශාල ලෙස පහත වැටුණි. කෙසේ වෙතත්, මෙම ධනාත්මක ප්‍රතිඵල මුළුමනින්ම නීතියේ වෙනසට බැර කිරීම පමණක්ම සුදුසු නොවේ.   

දැවැන්ත සංස්කෘතික වෙනසක් නොමැතිව පෘතුගාලයේ කැපී පෙනෙන ප්‍රකෘතියක් සිදුවිය නොහැකිය. රට, මත්ද්‍රව්‍ය, ඇබ්බැහිවීම සහ තමා දෙස බැලූ ආකාරය වෙනස් කළේය. බොහෝ ආකාරවලින් නීතිය සහ සායනවල, ෆාමසිවල සහ රට පුරා මිනිසුන් මත්ද්‍රව්‍යවලට ඇබ්බැහිවූවන් දෙස බැලූ ආකාරය ද දැනටමත් සිදුවෙමින් තිබූ පරිවර්තනයන් සඳහා උත්තේජකයක් විය. ඔවුන්ගේ සම්පත් හා විශේෂ අවශ්‍යතාවන් හඳුනාගෙන ඒවා ඒකාබද්ධ කිරීමටත්, ඔවුන්ගෙන් ප්‍රජාවන්ට සේවය කිරීම සඳහා වඩාත් ඵලදායි ලෙස එකට වැඩ කිරීමට අවස්ථාව සලසා දීමත් පුළුල් පරාසයක සේවාවන් (සෞඛ්‍ය, මනෝචිකිත්සාව, රැකියා, නිවාස ආදිය) සඳහා යටිතල පහසුකම් බෙදාහැරීමේ රජයේ ප්‍රතිපත්තියත් බෙහෙවින් සාර්ථක විය.   

එය හරියටම වැඩ කළේය. මෑත වසරවලදී, පෘතුගාලයේ මත්ද්‍රව්‍ය භාවිතය යුරෝපයේ අඩුම අගයක් බවට පත්විය. බටහිර යුරෝපයේ අඩුම ගංජා, කොකේන්, එම්ඩීඑම්ඒ (MDMA) සහ ඇම්ෆෙටැමයින් (amphetamines) භාවිතය 2019 දී පෘතුගාලයට ඇති බව ඊඑම්සීඩීඩීඒ (EMCDDA මත්ද්‍රව්‍ය හා ඇබ්බැහිවීම් පිළිබඳ යුරෝපීය අධීක්ෂණ මධ්‍යස්ථානය) හි 2019 වාර්තාව සනාථ කරයි. ඔබට ලිස්බන් වීදිවලදී හමුවූ චරිතය එයම විය. සෙවණැල්ලක් බඳු චරිතයකි. ඕනෑම යුරෝපීය අගනගරයක එය ඔබට සිදුවිය හැකිය.   

පෘතුගාලය පොහොසත් ඉතිහාසයක් ඇති ඉතා සිත්ගන්නා රටකි. එහි වෙරළ සොබාදහම සහ පොහොසත් සංස්කෘතිය නිසා සංචාරය කිරීමට හෝ පදිංචි වීමට කදිම ගමනාන්තයක් බවට පත්වේ. ආර්ථික අර්බුදයෙන් ගොඩ ඒමට රට තවමත් අරගල කරමින් සිටින අතර බටහිර යුරෝපයේ දුප්පත්ම රටවලින් එකකි. නමුත් වසර ගණනාවක අන්ධකාරය හා කප්පාදුවෙන් පසු මෙහි දේවල් වෙනස් වෙමින් පවතී. පෘතුගාලය යනු බටහිර යුරෝපයේ රළු දියමන්තියකි. දැන් එය තවදුරටත් ඔප දැමිය හැක්කේ රටේ නායකයින්ට සහ ජනතාවටය.  

ජයන්ත අශෝක ගමලත්ගේ   
පෘතුගාලයේ සිට ලියයි