ඊශ්‍රායල-ගාසා ගැටුම ශ්‍රී ලංකාවේ ආර්ථිකයේ බහුවිධ අංශවලට බලපෑම් කළ හැකිය. ගැටුමේ කාලසීමාව හා තීව්‍රතාව මෙන්ම පුළුල් භූ දේශපාලනික ප්‍රතිවිපාක මත ශ්‍රී ලංකාවට ඇති බලපෑමේ තරම රඳා පවතිනු ඇත. ශ්‍රී ලංකාවේ පවතින ආර්ථික දුර්වලතා සැලකිල්ලට ගෙන, ගැටුම දිගටම පැවතුණහොත් හෝ උත්සන්න වුවහොත් හෝ රටට සැලකිය යුතු අභියෝගවලට මුහුණ දීමට සිදුවනු ඇත.
පුළුල් ගැටුමක් ගෝලීය සැපයුම් දාම කඩාකප්පල් කළ හැකිය, බලශක්ති මිල තවදුරටත් වැඩි කළ හැකි අතර වඩාත් සැලකිය යුතු ආර්ථික පසුබෑමකට තුඩු දෙනු ඇත. මෙය ශ්‍රී ලංකාවේ ආර්ථිකයට කඩාවැටීමේ බලපෑමක් ඇති කරනු ඇති අතර, ප්‍රකෘතිමත් වීම වඩාත් අභියෝගාත්මක වේ.
දැනටමත් ආර්ථික අභියෝගවලට මුහුණ දී සිටින ශ්‍රී ලංකාවට එවැනි පරිසරයක් තුළ ගොඩ ඒම සහ වර්ධනය වීම දුෂ්කර විය හැකිය. පවතින ගැටුම් ගෝලීය ආර්ථික තත්වය කඩාකප්පල් කළ හැකි අතර, ශ්‍රී ලංකාවේ බිදෙන සුළු ආර්ථික ප්‍රකෘතිය අඩාළ කරයි. ඉහළ බලශක්ති මිල, උද්ධමනය සහ අඩු ආයෝජක විශ්වාසයේ ඒකාබද්ධ බලපෑම් ආර්ථික වර්ධනය මන්දගාමී විය හැක. මෙම ගැටුම ශ්‍රී ලංකාවට බලපාන ආකාරය පිළිබඳ සවිස්තරාත්මක විස්තරයක් පහත දැක්වේ.
බලශක්ති මිල සහ සමාජ බලපෑම
ඉරානයේ දී හමාස් නායක ඉස්මයිල් ඝාතනයෙන් පසු මැදපෙරදිග ආතතීන් උත්සන්න විය. මෙම සිද්ධියෙන් වූයේ ඊශ්‍රායලයට එල්ල කළ රොකට් ප්‍රහාරයට පළිගැනීමක් ලෙස බේරූට් වෙත එල්ල කළ ගුවන් ප්‍රහාරයකින් හිස්බුල්ලා ජ්‍යෙෂ්ඨතම අණදෙන නිලධාරියා ඝාතනය කිරීමේ වගකීම ඊශ්‍රායල රජය විසින් භාරගනු ලැබීමෙන් දිනකට පසුවය. ප්‍රතිචාර වශයෙන්, ඉරානයේ සිටි හමාස් නායකයා ඝාතනය කිරීම කලාපීය ආතතීන් උත්සන්න කිරීමත් සමඟ තෙල් අනාගතය සති හතක අවම අගයක සිට බැරලයකට USD 1 ට වඩා වැඩි විය.
ගැටුම දිගටම පැවතුණහොත් තෙල් මිල බැරලයක ඩොලර් 100 ඉක්මවනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ. සමස්ත ආනයන කූඩයෙන් හතරෙන් එකක් ඉන්ධන ආනයනය කරන බැවින් මෙම තෙල් මිල ඉහළ යාම ශ්‍රී ලංකාවට සැලකිය යුතු ලෙස බලපෑ හැකිය. 2024 මැයි මාසයෙන් අවසන් වූ මාස පහ තුළ මුළු ඉන්ධන ආනයනය ඩොලර් බිලියන 7.2 න් ඩොලර් බිලියන 1.8 ක් විය. මෙම වැඩිවීම ආර්ථිකය පුරා භාණ්ඩ හා සේවා මිල කෙරෙහි බලපාන, ඉහළ ප්‍රවාහන හා නිෂ්පාදන පිරිවැයට හේතු විය හැක.
IMF විස්තීරණ අරමුදල් පහසුකම
(EFF) වැඩසටහන යටතේ. පිරිවැය ප්‍රතිසාධන මට්ටම් පිළිබිඹු කිරීමට ශ්‍රී ලංකාව ඉන්ධන මිල වෙනස් කළ යුතුය. බලශක්ති සහනාධාර හඳුන්වා දීමට රජයට හැකියාවක් නොමැති අතර එය බදු ගෙවන්නන්ට බරක් වනු ඇත, ගෝලීය බලශක්ති මිල ගණන් ඉහළ යාමක් දැනටමත් ආර්ථික අර්බුදයේ දුෂ්කර කාල පරිච්ඡේදයකට මුහුණ දී සිටින සමාජයේ බහුතරයකට දැඩි ලෙස බලපානු ඇත.
උද්ධමනය
ඉහළ බලශක්ති මිල උද්ධමනය සඳහා සැලකිය යුතු ලෙස දායකවේ. ශ්‍රී ලංකාව තුළ, මෙය මිලදී ගැනීමේ ශක්තිය ඛාදනය විය හැකි අතර, ජනතාවගේ එදිනෙදා මූලික අවශ්‍යතා ලබා ගැනීම වඩාත් අපහසු වේ. බලශක්ති සහ උපයෝගිතා මිල පාරිභෝගික මිල දර්ශකයේ (CPI) සැලකිය යුතු කොටසක් නගිනු ඇත? එනම් ඕනෑම බලශක්ති මිල කම්පන සමස්ත උද්ධමනයට සෘජුවම බලපානු ඇත. මීට අමතරව, බලශක්ති මිල වෙනස්වීම්වල ද්විතියික බලපෑම්, උද්ධමනය වේගවත් කිරීමට තුඩු දෙන භාණ්ඩ හා සේවා සියල්ලම පාහේ ඍණාත්මක ලෙස බලපෑ හැකිය.
ශ්‍රී ලංකාවේ වසරින් වසර වත්මන් උද්ධමන අනුපාතය අඩු වුවද, ඉහළ ගිය මිල මට්ටම් 2022 සහ ඉන් ඔබ්බට ආර්ථික අර්බුදයෙන් මුරණ්ඩු ලෙස ඉහළ මට්ටමක පවතී. එබැවින්, තවදුරටත් මිල ඉහළ යාමක් ජනගහනයේ සැබෑ ආදායම සැලකිය යුතු ලෙස ඛාදනය කරනු ඇත.
අපනයන
2023 දී ශ්‍රී ලංකාවේ මුළු වෙළඳ භාණ්ඩ අපනයනයෙන් සියයට 10 කට වැඩි ප්‍රමාණයක් මැදපෙරදිගට යොමු කර තිබීම කැපී පෙනේ. ශ්‍රී ලංකාවේ තේ අපනයනය විශේෂයෙන් වැදගත් වේ. මැදපෙරදිග ආතතීන් උත්සන්න වීම නිසා ශ්‍රී ලංකාවේ තේ අපනයනයට අහිතකර ලෙස බලපෑ හැකිය. මැදපෙරදිග ශ්‍රී ලංකාවේ තේ වල ප්‍රධාන ගැනුම්කරුවෙකි. මැදපෙරදිගින් බාහිර ඉල්ලු‍ම පහත වැටීම විදේශ විනිමය ඉපැයීම් කෙරෙහි සෘණාත්මකව බලපාන අතර ආර්ථික ප්‍රකෘතියට බාධාවක් වනු ඇත.
තවද, තේ අපනයනය අඩුවීම තේ කර්මාන්තයේ රැකියා අහිමිවීමට හේතු විය හැකිය. එය සැලකිය යුතු සමාජීය ප්‍රතිවිපාක ඇති කරයි. තේ කර්මාන්තය බොහෝ ශ්‍රී ලාංකිකයන්ට අත්‍යවශ්‍ය ආදායම් මාර්ගයක් වන අතර එයට වන ඕනෑම බාධාවකින් ආර්ථික දුෂ්කරතා සහ සමාජ අස්ථාවරත්වය උග්‍ර කළ හැකිය. එබැවින් මැදපෙරදිග ස්ථාවරත්වය ශ්‍රී ලංකාවේ ආර්ථික හා සමාජීය යහපැවැත්ම සඳහා ඉතා වැදගත් වේ.
සංචාරක ව්‍යාපාරය
මෙම ගැටුම ශ්‍රී ලංකාවේ ආර්ථික ප්‍රකෘතිය සඳහා තීරණාත්මක වන සංචාරක ක්ෂේත්‍රයට සැලකිය යුතු බලපෑමක් ඇති කරමින් සංචාරකයන් පැමිණීම වළක්වා ලිය හැකිය. ප්‍රකෘතිමත් වීමේ පෙර නිමිති පෙන්වමින් සිටි සංචාරක ව්‍යාපාරය සංචාරක පැමිණීම් අඩුවීමෙන් පසුබෑමකට ලක්විය හැකිය. 2024 ජුනි මාසයෙන් අවසන් වූ මාස හය තුළ සංචාරක ඉපැයීම් ඩොලර් බිලියන 1.6 ක් වූ අතර එය පසුගිය වසරේ එම කාලයට වඩා සියයට 78 ක වර්ධනයක් සනිටුහන් කරයි.
කෙසේ වෙතත්, කලාපීය ගැටුම්වල ඕනෑම උත්සන්නවීමක් මෙම ජයග්‍රහණය ආපසු හැරවිය හැකිය. සංචාරක ක්‍ෂේත්‍රය ශ්‍රී ලංකාවට විදේශ විනිමය සහ රැකියා සඳහා අත්‍යවශ්‍ය මූලාශ්‍රයකි. සංචාරක පැමිණීමේ අඩුවීමක් විදේශ විනිමය ඉපැයීම අඩු කරනවා පමණක් නොව ආගන්තුක සත්කාර සහ ඒ ආශ්‍රිත කර්මාන්තවල රැකියා අහිමි වීමටද හේතු වේ. මෙය ආර්ථික අභියෝග උග්‍ර කිරීමට සහ සමස්ත ප්‍රතිසාධන ක්‍රියාවලියට බාධාවක් විය හැකිය.
එපමණක් නොව, අඩු වූ සංචාරක ව්‍යාපාරයේ සමාජ බලපෑම බරපතළ විය හැකිය. රටේ ජනතාව සිය ජීවනෝපාය සඳහා සංචාරක ව්‍යාපාරය මත රඳා පවතින අතර, මෙම අංශයේ පසුබෑමක් දරිද්‍රතාව සහ සමාජ අස්ථාවරත්වය වැඩි කිරීමට හේතු විය හැක. එබැවින්, ස්ථාවර සහ සාමකාමී බව සහතික කිරීම ශ්‍රී ලංකාවේ සංචාරක කර්මාන්තයේ වර්ධනය සහ ප්‍රකෘතිය තිරසාරව පවත්වා ගැනීම සඳහා පරිසරය අත්‍යවශ්‍ය වේ.
සේවක ප්‍රේෂණ
ශ්‍රී ලාංකිකයන් විශාල පිරිසක් මැදපෙරදිග රැකියා කරන අතර කලාපීය ගැටුම් නිසා ඔවුන්ගේ ජීවනෝපාය තර්ජනයට ලක්විය හැකිය. ප්‍රේෂණවල කිසියම් බාධාවක් සහ ගෘහ ආදායමට සමස්ත ආර්ථිකයට සැලකිය යුතු ලෙස බලපෑ හැකිය. ප්‍රේෂණ ශ්‍රී ලංකාවේ විදේශ විනිමය සඳහා තීරණාත්මක මූලාශ්‍රයක් වන අතර ඕනෑම පහත වැටීමක් රටේ සංචිතවලට බලපෑම් කළ හැකිය.
2024 ජූනියෙන් අවසන් වූ මාස හය තුළ, කම්කරුවන්ගේ ප්‍රේෂණ ඩොලර් බිලියන 3.1 ක් වූ අතර එය පසුගිය වසරේ එම කාලයට වඩා සියයට 11 ක වැඩිවීමක් පෙන්නුම් කරයි. කෙසේ වෙතත්, මැද පෙරදිග උත්සන්න වන ආතතීන් මගින් මෙම ධනාත්මක ප්‍රවණතාව අනතුරට පත් විය හැකිය. ප්‍රේෂණ අඩු කිරීම ගෘහාශ්‍රිත ආදායම අඩුවීමට හේතු වනවා පමණක් නොව, රටේ විදේශ විනිමය සංචිත ද පිරිහී ආර්ථික අභියෝග උග්‍ර කරයි.
අඩු වන ප්‍රේෂණවල සමාජ බලපෑම බරපතළ වන්නට පුළුවන. ශ්‍රී ලංකාවේ බොහෝ පවුල් ඔවුන්ගේ දෛනික වියදම්, අධ්‍යාපනය සහ සෞඛ්‍ය සේවා සඳහා මෙම අරමුදල් මත රඳා පවතී. ප්‍රේෂණවල අඩුවීමක් දරිද්‍රතාව සහ සමාජ අස්ථාවරත්වය වැඩි කිරීමට හේතු විය හැකි අතර, එය තවදුරටත් ආර්ථික ප්‍රකෘතියට බාධා කරයි. එබැවින් මැදපෙරදිග ශ්‍රී ලාංකික ශ්‍රමිකයන් සඳහා ස්ථාවර සහ සුරක්ෂිත කොන්දේසි පවත්වාගෙන යාම ප්‍රේෂණ ගලා ඒම පවත්වා ගෙන යාමට සහ රටේ ආර්ථික ස්ථාවරත්වයට සහාය වීම සඳහා අත්‍යවශ්‍ය වේ.
ආයෝජක විශ්වාසය
භූ දේශපාලනික ආතතීන් සාමාන්‍යයෙන් ගෝලීය අවදානම් ප්‍රතික්ෂේප කිරීම වැඩි කිරීමට හේතු වේ. ආයෝජකයන් අවදානම් වෙළෙඳපළෙවලින් පසුබැසීමට හේතු වේ. මෙය ශ්‍රී ලංකාවේ දුර්වල ආර්ථිකය තවදුරටත් පීඩාවට පත් කරමින් ප්‍රාග්ධනය පිටතට ගලායාම සහ මුදල් අවප්‍රමාණය වීමට හේතු විය හැක. ආර්ථික වර්ධනය සඳහා තීරණාත්මක වන විදේශ ආයෝජන ආකර්ෂණය කර ගැනීමේදී රට සැලකිය යුතු අභියෝගවලට මුහුණ දිය හැකිය.
භූ දේශපාලනික ආතතීන් ඉහළ යන විට, ආයෝජකයෝ සුරක්ෂිත වත්කම් සෙවීමට නැඹුරු වෙති. ශ්‍රී ලංකාව වැනි නැඟී එන වෙළෙඳපොළවලින් ප්‍රාග්ධනය ඉවත් කර ගැනීමට හේතු වේ. මෙම ප්‍රාග්ධනය ඉවත්කර ගැනීමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස දේශීය මුදලේ අවප්‍රමාණය වීම, ආනයන වියදම වැඩි කිරීම සහ උද්ධමන පීඩනය උග්‍ර කිරීම සිදු විය හැක. මීට අමතරව, ආයෝජකයන්ගේ විශ්වාසය අඩුවීම අහිතකර රටක ශේණිගත කිරීම් දිගු කළ හැකිය. ආර්ථික අර්බුදයෙන් විසන්ධි වූ විදේශ ප්‍රාග්ධන සම්බන්ධතා නැවත ස්ථාපිත කිරීම රටට වඩාත් අපහසු වේ.
එපමණක් නොව, වැඩි අවදානමක් පිළිබඳ සංජානනය විභව ආයෝජකයන් වළක්වා ගත හැකි අතර, බෙහෙවින් අවශ්‍ය ප්‍රාග්ධනය ගලා ඒම තවදුරටත් සීමා කරයි. මෙය ආර්ථික අභියෝග අඩු ආයෝජනයකට තුඩු දෙන විෂම චක්‍රයක් නිර්මාණය කළ හැකි අතර එමඟින් එම අභියෝග උග්‍ර වේ. විදේශ සෘජු ආයෝජන (FDI) කෙරෙහි ඇති බලපෑම විශේෂයෙන් සැලකිලිමත් වියයුතු කරුණකි. රැකියා උත්පාදනය, තාක්ෂණ හුවමාරුව සහ සමස්ත ආර්ථික සංවර්ධනය සඳහා සෘජු විදේශ ආයෝජන අත්‍යවශ්‍ය වෙයි. එකී අඩුවීමකින් ආර්ථික වර්ධනය මන්දගාමී විය හැකි අතර යටිතල පහසුකම් නවීකරණය කිරීමට දරන උත්සාහයට බාධාවක් විය හැකිය.
කර්මාන්ත
විනිමය අනුපාතය සහ දළ නිල සංචිත ප්‍රේෂණ සහ සංචාරක ඉපැයීම්වල අඩුවීමක් සමඟ බලශක්ති මිල ඉහළ යාම, බැංකු පද්ධතියේ විදේශ විනිමය ද්‍රවශීලතා තත්වයට සැලකිය යුතු ලෙස බලපෑ හැකිය. අවදානම් අවම කිරීම සඳහා බැංකු තම ඇමෙරිකානු ඩොලර් තත්වය මත රඳවා තබා ගැනීමට තීරණය කළ හැකි බැවින්, මෙම තත්වය දළ නිල සංචිත ගොඩනැගීමේ හැකියාව හීන කරයි. එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන්, මෙම හැසිරීම විනිමය අනුපාතිකය මත පහළට පීඩනයක් ඇති කළ හැකිය. එය දේශීය මුදල් ඒකකයේ අවප්‍රමාණය වීමට හේතු වේ.
නිල විනිමය අනුපාතිකය අවප්‍රමාණය වන විට, නිල සහ අවිධිමත් වෙළෙඳපොළ අනුපාත අතර පරතරය පුළුල් විය හැක. මෙම විසමතාව නිසා විධිමත් බැංකු පද්ධතියෙන් ඉවතට විදේශ විනිමය ගලා ඒම, අවිධිමත් වෙළෙඳපොළ තුළ ඉහළ විනිමය අනුපාත ලබාදීමට හේතු විය හැක. එවැනි මාරුවක් බැංකු පද්ධතිය තුළ විදේශ විනිමය ද්‍රවශීලතා තත්වය උග්‍ර කරයි. එය මුදල් ස්ථාවර කිරීම සහ සංචිත ගොඩනැගීම වඩාත් අභියෝගාත්මක කරන්නකි.
මෙම ගතිකත්වයේ බලපෑම බහුවිධ වේ. ක්ෂය වන විනිමය අනුපාතිකය ආනයන පිරිවැය වැඩි කරයි.එය ඉහළ උද්ධමනය සඳහා දායක වන අතර පාරිභෝගිකයන්ගේ මිලදී ගැනීමේ ශක්තිය අඩු කරයි. මීට අමතරව, එය රජයේ සහ පෞද්ගලික අංශයේ ණය සේවා පිරිවැය වැඩි කිරීමට හේතු විය හැකිය. ආර්ථිකය තවදුරටත් පීඩාවට පත් කිරීමට හේතුවකි. විදේශ විනිමය සඳහා අවිධිමත් වෙළෙඳපොළ මත යැපීම මුදල් ප්‍රතිපත්තියේ සහ නියාමන අධීක්‍ෂණයේ සඵලතාව ද අඩපණ කළ හැකිය.
(*** දිනුක් කොළඹගේ)
