ඕනේට් පැරඩයිස්ෆිෂ් Ornate paradisefish ලෙස ඉංග්‍රීසි බසින් හඳුන්වන මල්පුළුට්ටා මෙරට දක්නට ලැබෙන අතිශය අලංකාර මිරිදිය මත්ස්‍යයෙකි. සාමාන්‍ය නමින් විස්තරවන ආකාරයෙන් ම වරල්වල පැහැදිලි නිල් පැහැති මල් වැනි රාටවන් මොවුන්ගේ අලංකාරය වැඩි කරයි.

මල්පුළුට්ටා ක්‍රෙට්සෙරි Malpulutta kretseri යනුනේ සත්ත්ව විද්‍යාත්මකව හැඳින්වේ. 1937 වර්ෂයේ දී සත්ත්ව විද්‍යාඥ පී.ඊ.පී.දැරණියගල මහතා විසින් නව මත්ස්‍ය විශේෂයක් ලෙස ලෝකයට හඳුන්වාදුන් මල්පුළුට්ටා පළමු වරට සොයාගන්නා ලද ශ්‍රී ලාංකික නීතිවේදියකු වූ දි ක්‍රෙට්සර් මහතාට ගෞරවයක් පිණිස විද්‍යාත්මක ව ක්‍රෙට්සෙරි ලෙස නම්කැර ඇත.

මේ මත්ස්‍යයාගේ විශේෂත්වයක් වන්නේ වෙනත් මාළුන් මෙන් ජලයේ දියවී ඇති ඔක්සිජන් කරමල් තුලින් නොගෙන දිය මතුපිටට වරින් වර පැමිණ වායුගෝලයෙන් සාමාන්‍ය වාතය ලබාගැනීමයි. බිත්තර දැමීමේ දි ජලලය මතුපිට ඇති ජලජ ශාක පත්‍රයක යටි පැත්තේ වායු බුබුල්වලින් පිරිමි සතා කැදැල්ලක් තනායි. මතුපිට පාවෙන පත්‍ර නොමැතිනම් ජලයට එල්ලී ඇති ශාක මුල් කොටස්වල ජල මතුපිටට ආසන්නයෙන් මේ කැදැල්ල තනයි. කැදැල්ල තනන විට පිරිමි සතා ගැහැණු සතාට ඒ අසළටවත් එන්නට ඉඩ දෙන්නේ නැත.

කැදැල්ල තැනූ පසු ගැහැනු සතා එහි ඇතුලත බිත්තර තැන්පත් කරයි. බිත්තර දැමූ පසු පිරිමි සතා යළි ගැහැනු සතාට පහර දී එළවා දමයි. ඇතැම් අවස්ථාවලදී ගැහැනු මත්ස්‍යයාට මරණීය තුවලා පවා සිදුවන බව පරිසරවේදීහු කියති. බිත්තර දැමූ පසු ද පිරිමි මත්ස්‍යයා ඒ කැදැල්ල සතුරන්ගෙන් ආරක්ෂා කරගනී. බිත්තර දමා පැය 36කින් පමණ පැටවුන් එළියට එයි. එළියට පැමිණෙන පැටවු පීනාගත නොහැකිව ජල පත්ලට වැටුණහොත් පිරිමි සත්ත්වයා ඒ පැටවුන් තම කටින් රැගෙනවිත් යළි කැදැල්ලේ තබයි.

පැටවුන්ට පිහිනීමට හැකිවනතුරු පිරිමි මාළුවා ඔවුන් රැකබලාගනී. කුඩා කාලයේ තම පැටවුන්ට සතුරන්ගෙන් සැඟවී සිටීමට ද අවශ්‍ය ආරක්ෂාව පිරිමි මතස්‍යයා විසින් සපයයි.

කොළඹ, ගාල්ල සහ රත්නපුර දිස්ත්‍රික්ක අතර ත්‍රිකෝණාකාර වපසරියක ඇති සෙමෙන් ගලායන හොඳින් සෙවණ වූ මඩ සහිත පත්ලක් ඇති දිය පහරවලට මල්පුළුට්ටා සීමා වී ඇතැයි සත්ත්ව විද්‍යාඥයෝ කියති.

1970-90 දශයකයන්හි දී සුරතල් මිරිදිය මත්ස්‍ය කර්මාන්තය හරහා ඉතා සීඝ්‍රලෙස අපනයනය කිරීම හේතුවෙන් පසුකාලීනව මේ මත්ස්‍යයාගේ ඝහනය ඉතා පහත බැස තිබිණි. 1993 වර්ෂයෙන් පසු වනජීවී ආඥාපනත වෙනස්වීමත් සමග මල් පුළුට්ටා ආරක්ෂක මාළුවකු ලෙස නම් කැරිණි. මේ හේතුවෙන් මල් පුළුට්ටාගේ ඝහනය යම් තරමකින් වැඩිවී ඇත. එසේ වුව ද වනාන්තර විනාශයත්

(විශේෂ ස්තූතිය ගාල්ල වනජීවී සංරක්ෂණ සංගමය)